BORSKI RUDNIK PRETRPEO NEKOLIKO VELIKIH UDARACA KROZ ISTORIJU: Grad se razvijao pod njegovim okriljem!

Rudna glava, rudnik koji se nalazio na teritoriji grada Bora u prvoj polovini petog milenijuma p.n.e., zbog svog značaja i bogatstva ušao je i u naučnu literatutu kao najvažniji lokalitet rane metalurgije bakra.

Grad Bor kao i njegova okolina još od davnina pominju se kao mesto iskopavanja rude metala. Mnoga arheološka istraživanja koja su rađena na ovim prostorima pokazuju da su prva naselja bila na lokalitetu Lazarevog kanjona, kao i na lokalitetima Rudna glava i Kučajna. U tim istraživanjima na ovim prostorima otkriveni su ostaci ognjišta, kuća, udubljenja za topljenje bakra, keramičke šolje, amfore i pehari, što su i dokazi ljudskog delovanja i stanovanja.

Prostorom na kome se sada nalazi grad Bor nekada su vladali Rimljani, i to na prelazu iz stare u novu eru. Tokom srednjeg veka bio je u sastavu države cara Dušana, dok je krajem XVII veka Bor sa ostalim okolnim selima pripao upravi vidinskog Sandžakbega.

Nakon Požarevačkog mira 1718. godine zajedno sa Srbijom i Bor je potpao pod vlast Austrije i u njenom sastavu je ostao sve do 1739. godine kada su se ponovo vratili Turci. Oslobođenje od turske vladavine dešava se u 1833. godini kada teritorija opštine Bor biva pripojena Srbiji.

Prvo geološko istraživanje Bora započeto je 1897. godine, a pokrivalo je oblast Tilva Roš. Za otkriće rudnika, kao i za geološka istraživanja ovog podneblja, zaslužan je naučnik Feliks Hofman. Franjo Šistek i finansijer Đorđe Vajfert otvorili su rudnik 1903. godine.

Rudnik uslovio razvoj grada

Razvojem borskog rudnika počeo je i kulturno-socijalni razvoj grada. Trgovina se povećava, razvija se zanatstvo, uvećava eksploatacija rude bakra, ali se i otvaraju škole. Taj razvoj prekinut je Prvim svetskim ratom kada Bor osvajaju Bugari. Pod njihovom vlašću ostaje sve do 1918. godine kada ga oslobađaju Francuzi. Od tada rudnik postaje vlasništvo Francuza, a između dva svetska rata zajedno sa rudnikom Rio Tinto u Španiji, postaje najveći proizvođač bakra u Evropi.

Surovost kapitalističke vlasti iz Pariza, nagnala je Borčane na protest i revolt iz nezadovoljstva. U tom periodu jača radnički pokret pod vođstvom Petra Radanovića.

Sledeći veliki udarac borski rudnik zadobija tokom Drugog svetskog rata. Vojska Jugoslavije u to doba minirala je rudnik, kako on ne bi došao u ruke Nemaca. Ipak, to ih neće sprečiti da već 1941. godine zauzmu Bor i nastave sa eksploatacijom bakra, srebra i zlata, a meštane okolnih sela prisiljavaju na rad u rudniku.

Otpor nemačkim okupatorima pružali su lokalni komunisti i skojevci. Slobodu gradu donosi 23. divizija Crvene armije, IX i VII srpska brigada, 3. oktobra 1944. godine. Od tada počinje novi procvat za ovo mesto.

Oformljena je Prinudna uprava radnika čiji je zadatak bio da osposobi topionicu za rad, kao i elektrolizu i flotaciju. Nakon posete rukovodstva Federativne Narodne Republike Jugoslavije, radnici postaju motivisani za rad i proizvodnju bakra, koja je rasla iz godine u godinu. Sa povećanjem proizvodnje narastalo je i bogatstvo kako rudnika tako i radnika, pa se samim tim i grad ubrzano razvijao. Isprva pored rudarstva postojale su još dve značajne grane privrede - trgovina i ugostiteljstvo.

U razdoblju postojanja SFRJ prave se savremeni centri, zidaju se kompleksi zgrada, čime Bor postaje jedan od najsavremenijih gradova SFRJ.

Bor, multinacionalna zajednica

Budući da je razvoj grada Bora u samim počecima bio uslovljen nastankom i razvojem rudnika, bilo je potrebno dovesti što više stručnog kadra, pa je grad naseljavan ljudima iz svih krajeva Evrope.

Tako je Bor tada, kao i sada bila i ostala multinacionalna zajednica u kojoj žive raznorodne etničke grupe: Rusi, Francuzi, Italijani, Nemci, Mađari, Česi, Makedonci, Hrvati, Slovenci, Srbi, Romi, Muslimani, Crnogorci...

Naseljavanje različitim etničkim grupama grada Bora započinje 1904. godine kada je Vajfert prodao koncesiju francuskoj banci Mirabo u Parizu, gde je formirano Francusko društvo borskih radnika.

Do dolaska Francuza u selo Bor, kuće su bile od brvana, prekrivene slamom ili ćeramidom. No, tada izgled ovog mesta počinje u potpunosti da se menja i transformiše u rudarsku koloniju sa nizom dugačkih prizemnih zgrada. Ta naselja su i danas prepoznatljiva u starom delu grada Bora. Često ga nazivaju i delom izgrađenim francuskom arhitekturom. Budući da su se naselja gradila na određenoj udaljenosti od rudnika, ona prema toj udaljenosti i nose naziv Prvi kilometar, Drugi kilometar itd. Trenutno su izgrađena naselja do sedmog kilometra udaljenosti od samog rudnika.

Starosediocima ovog kraja smatraju se Vlasi.

Tekst je objavljen u sklopu projekta koji je sufinansiran iz budžeta Grada Bora. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Bonus video:

(Espreso.co.rs)