ŠOLAJA, KAPETAN LEŠI, SAŠA: 10 najboljih domaćih ratnih filmova po izboru Saše Radojevića

Šolaja (1955), Vojislav Nanović

Virilni bunt narodnog tribuna našao se u žrvnju ideoloških matrica. Elementarni osećaj za pravdu naslovnog junaka u neskladu je sa strategijama funkcionisanja vojnih grupacija. Poseban štimung daju senzualne scene neočekivane za jugoslovenski ratni film tih godina. A smrt glavnog junaka i njegovo pucanje u zemlju jedna je od značenjski najbogatijih završnica u istoriji našeg filma.

Kapetan Leši (1960), Živorad Mitrović

Središnji film Živorada Mitrovića vezan za teme iz Drugog svetskog rata. Usavršena verzija transponovanog vestern motiva u ovdašnje (najčešće kosovske) ambijente, od strane Mitrovića praktikovana je prvi put u filmu “Ešalon doktora M”, a produžena u filmovima “Obračun” (1962) i “Brat doktora Homera” (1968). Iako je to naizgled populistički filmski proizvod koji pleni zaraznom muzikom, atraktivnim glumcima i pejzažima, te uzbudljivom akcijom, kad se otvori “crna kutija” ovog filma navru značenja ključna za srpsko-albanske odnose na Kosovu.

Saša (1962), Radenko Ostojić

Neposrednost grupe tinejdžera, koja igrom slučaja biva uvučena u ratna dešavanja u provincijskom gradu, načinila je film “Saša” veoma popularnim. Humorni delovi relaksiraju brižljivo građene trilerske sekvence. Dva najsnažnija žanra u srpskoj kinematografiji – ratni i omladinski film – u ovom Ostojićevom ostvarenju imali su ubedljiv spoj.

Čovek iz hrastove šume (1964), Mića Popović

Raskošna vizuelnost i ideološka provokativnost debitantskog filma čuvenog slikara Miće Popovića najavila je demonsku prirodu zla koja se u ljudima budi tokom ratnih zbivanja. Popovićeva likovna superiornost je najupečatljivije predočena upravo u “Čoveku iz hrastove šume”. Mija Aleksić u ovom filmu igra suštinu zla koji se plaši lepote, a Tamara Miletić suštinu lepote koja se ne plaši zla.

Do pobede i dalje (1966), Živorad Mitrović

Manje isticani film Žike Mitrovića, “Do pobede i dalje”, realizovan je na makedonskom jeziku. Grupa u pokretu koju čine pobednici i poraženi u Drugom svetskom ratu obremenjena je izdajstvima, lažima i skrivenim osvetnicima. Svojevrsni roud muvi s nizom precizno razrađenih relacija između likova, uz sve vreme prisutnu napetost.

Pohod (1968), Đorđe Kadijević

Seljak, čije je selo nastradalo nakon dejstva nemačke kaznene vojne ekspedicije, pokušava da sačuva jedino blago koje ima – tele. Film putovanja po opustelim pejzažima zahvaljujući glumi gorkog i melanholičnog Slobodana Perovića (a opet prepuštenog niskim strastima) čini od glavnog aktera – iako totalnog marginalca – složenog junaka koji je iznad bilo kakvog opredeljivanja.

Zaseda (1969), Živojin Pavlović

(U ovom dokumentarcu o Žiki Pavloviću nalazi se nekoliko inserata iz filma "Zaseda", od 43:23 nadalje, sa komentarima Milana Vlajčića i Dušana Makavejeva)

Začetak univerzuma koji je Živojin Pavlović u svojoj literaturi razvio do foknerovske sage. Idealistički revolucionar i prostota sveta naviklog na svakojake prevarne radnje, zbog brzog ispunjavanja primalnih nagona, svedočanstvo su o rediteljovom antropološkom pesimizmu. Uz nesumnjivu autorsku hrabrost, Pavlović je u svom poslednjem crno-belom filmu ponudio u vrhunac kinestetičnosti.

Hajka (1977), Živojin Pavlović

Izolovana i progonjena grupa u opasnosti. Anarhoidni junak, Lado Tajović, kreiran u literaturi Mihaila Lalića, u partizanskim redovima našao se zbog raskida s društvom duboko obeleženim tradicionalizmom. U tom surovom ambijentu skriveno zlo dugo obitava. Rat je samo otvorio pore iz kojih je sva ta nasilnost prouzrokovana siromaštvom svake vrste nezaustavljivo pokuljala.

Doviđenja u sledećem ratu (1980), Živojin Pavlović

Fascinintan film Živojina Pavlovića (bez bioskopske distribucije u Srbiji), rađen prema romanu Vitomila Zupana. Antologijske scene u ovom filmu sustižu jedna drugu. Najbolja kadar-sekvenca u domaćem filmu je ona u kojoj glavni junak, Berk (Metod Pevec), u kafani sreće posrednika koji će ga, bez reči, odvesti u partizane. Zatim, pervertirana seksualnost koja neutrališe pripadnosti neprijateljskim stranama. Vrhunac je sekvenca bitke u kojoj se postiže uverljivost haosa u kojem metak i smrt dolaze bez ikakve logike, a gledalac se oseća kao da je unutar samog ratnog okršaja. Puno godina kasnije to je uspelo Kenu Louču u filmu “Za zemlju i slobodu (1996) i Stivenu Spilbergu u prvim minutima iskrcavanja saveznika u Normandiji u filmu “Spasavanje redova Rajana” (1998).

Kako su me ukrali Nemci (2011), Miloš Radivojević

Ratni film oslonjen na dečju vizuru, s neskrivenim autobiografskim detaljima. Dok se dečakovi roditelji bave svetskom revolucijom jedini koji zaista brine o njemu je okupatorski, nemački oficir. Ispušteno dete u maglovitim sećanjima uokvirenim širokougaonim objektivima zapravo gleda očima roditelja moje generacije.

Bonus video: