DANAS MALO KO PAMTI RADOSLAVA GRUJIĆA: Bio spasilac srpske dece i kulture i jedan od najvećih Srba koje smo imali

Nepravedno optužen i zaboravljen akademik, profesor Beogradskog univerziteta protojerej i osnivač muzeja SPC, čovek koji je pronašao zemne ostatkecara Dušana, zaslužan za spašavanje više hiljada srpske dece i najdragocenijih relikvija fruškogorskih manastira tokom Drugog svetskog rata.

Radoslavu Grujiću sa razlogom je posvećena jedna od emisija u serijalu „Zaboravljeni umovi Srbije“. Prilikom svečanog otvaranja Muzeja Srpske pravoslavne crkve, posle završene rekonstrukcije u maju 2013. godine na priređenoj izložbi nije pomenuto ime osnivača i prvog upravnika muzeja Radoslava Grujića, iako je deo neprocenjivih eksponata spašen od uništenja upravo zahvaljujući njemu. U to vreme profesor Grujić još uvek nije bio rehabilitovan i to bi mogao da bude razlog njegovog nepominjanja. Zbog toga što kao narod kasnimo sa ispravljanjem ideoloških nepravdi nanetih našim velikanima dešava se da se nepravde ponavljaju.

Radoslav Grujić (1878-1955) je bio srpski pravoslavni sveštenik i istoričar koji se pretežno bavio istorijom Srpske pravoslavne crkve. Školovao se u rodnom mestu Zemunu, a bogosloviju je 1899. godine završio u Sremskim Karlovcima. Odmah po završetku bogoslovije rukopoložen je za sveštenika i postavljen za parohisjkog pomoćnika pri hramu Svete trojice u Zemunu. Starešina hrama za vreme Grujićevog službovanja bio je prota Dimitrije Ruvarac.

Nakon položenih dodatnih ispita postavljen je za profesora katihetu u Velikoj gimnaziji u Bjelovaru 1904. i na ovom mestu je ostao do 1914. godine. U Bjelovaru je počeo da prikuplja građu o srpskoj istoriji u Slavoniji i širom Ugarske. U ovom periodu je završio studije prava u Beču (1908). Filozofske nauke studirao je u Zagrebu gde je diplomirao 1911. godine. Na istom fakultetu je 1919. i doktorirao. I pored profesionalnih obaveza u ovom peirodu je napisao i objavio 69 radova. Značajem se ističe Apologija srpskog naroda u Hrvatskoj i Slavoniji i njegovih glavnih obeležja (1909). Rad je bio koncipiran kao odgovor državnom tužiocu na procesu protiv pedeset trojice Srba poznatom kao veleizdajnički proces.

Po početku Prvog svetskog rata zatvoren je od strane austrougarskih vlasti kao veleizdajnik. Pušten je naredne 1915. godine, Jedno vreme se nalazio u kućnom pritvoru, a zatim je premešten u Gospić. Posle dve godine vraćen je u Bjelovar. Nakon završetka Prvog svetskog rata predavao je u Beogradu u Drugoj gimnaziji a zatim u Bogosloviji Sveti Sava.

Godine 1920. izabran je za profesora nacionalne istorije na Filozofskom fakultetu u Skoplju. Period života u Skoplju je najintenzivniji period njegovog naučnog stvaralaštva. U dva navrata bio je dekan fakulteta u Skoplju (1930-1933. i 1935-1937). Osnovao je Skopsko naučno društvo kome je predsedavao od 1921. do 1937. godine. Pokrenuo je 1925. Glasnik skopskog naučnog društva koji je ubrajan među najznačajnije publikacije u oblasti društvenih i istorijskih nauka u međuratnoj jugoslovenskoj državi. Osnivač je Muzeja Južne Srbije u Skoplju čiji je upravnik bio od 1921. do 1937. godine.

U ruševinama manastira Svetih arhangela u Prizrenu Radoslav Grujić je pronašao 1927. godine posmrtne ostatke cara Dušana koji se sada nalaze u crkvi Svetog Marka u Beogradu. U trenutku kada su zemni ostaci pronađeni niko nije znao šta bi tačno sa njima niti koje bi to bilo mesto dostojno cara, da se one sahrane. A godine su prolazile…

Vrativši se u Beograd ostatke cara Dušana je poneo sa sobom, priča kaže, u običnoj drvenoj kutiji koja je stajala u fioci njegovog pisaćeg stola. Iz straha da ne budu uništene tokom bombardovanja, Grujić je legao preko sanduka i svojim telom štitio ostatke najvećeg srpskog cara. Kosti su kasnije prenete u kapelu Patrijaršije, a tek od 1968. u crkvu Svetog Marka na Tašmajdanu u kojoj i danas počivaju.

Na poziv crkvenih vlasti Grujić dolazi 1937. u Beograd gde je postvaljen za redovnog profesora istorije Srpske pravoslavne crkve na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu. U Beogradu je radio na obnavljanju Muzeja Srpske crkve u Konaku kneginje Ljubice. Izabran je za dopisnog člana SANU 1939. Bio je i redovni član Matice srpske, hrvatske i slovenčke i počasni član Studentskog istorijskog društva u Beogradu kao i saradnik Srpskog geografskog društva i Jugoslovenskog istorijskog društva u Beogradu.

Po dolasku u Beograd, pristupio je prikupljanju materijala za muzejsku zbirku i evidentiranju crkveno-umetničkih predmeta u zemlji i inostranstvu. Protojereji Lazar Mirković i Radoslav Grujić obišli su 1937. godine, uz materijalnu pomoć Srpske pravoslavne crkve, Rumuniju i Mađarsku i registrovali najznačajnije srpske spomenike i ostale umetničke vrednosti u tim zemljama. Početkom 1940. godine, nabavljene su vitrine za izlaganje muzejskih eksponata, a otvaranje postavke Muzeja predviđeno je za mesec oktobar 1940. Novonastale predratne prilike omele su ostvarivanje ove zamisli, i juna meseca iste godine sve osoblje Crkvenog muzeja razrešeno je svojih dužnosti.

Za vreme Drugog svetskog rata radio je na zbrinjavanju srpskih izbeglica kao i na očuvanju spomenika srpske pravoslavne crkve. Njegovim zalaganjem spašeni su mnogi životi nedužnih ljudi zatočenih u brojnim logorima.

Aprila 1942. zajedno sa kustosom Muzeja kneza Pavla, Miodragom Grbićem, koristeći se ličnim poznanstvom i blagonaklonošću, ratnog savetnika pri Upravnom štabu za Srbiju, majora Johana Albrehta fon Rajsvica uspeli su da obezbede prenos moštiju srpskih svetitelja kneza Lazara iz manastira Bešenovo, te oskrnavljene mošti cara Uroša iz manastira Jazak i despota Stefana Štiljanovića iz manastira Šišatovac, u okupirani Beograd. Tom prilikom je konstatovano da su bile opljačkane sve dragocenosti koje su se nalazile sa moštima.

Po završetku rata radio je na identifikaciji i vraćanju umetničkih predmeta koji su na teritoriji NDH opljačkani iz srpskih crkava i manastira. Početkom 1946. godine predložio je najvišim crkvenim vlastima da zatraže od državnih vlasti da se u Beograd prenese sve kulturno-istorijsko blago Srpske crkve koje je u toku Drugog svetskog rata odneseno iz crkava i manastira Srpske pravoslavne crkve sa područja NDH. Ovaj predlog Radoslava Grujića prihvatio je Sveti arhijerejski sinod i ujedno ga umolio da sačini elaborat o načinu registrovanja i vraćanja odnetih crkveno-umetničkih predmeta. Ubrzo je i formirana komisija koju su sačinjavali predstavnici crkvenih i državnih vlasti, a koja je trebalo da identifikuje sve dragocenosti koje su u toku Drugog svetskog rata, u četrdeset vagona, prenete u Zagreb.

BONUS VIDEO:

(Espreso.co.rs/opanak.net)