BALKANSKI RIZIKO IGRAO SE U CELOM 20. VEKU: Ovako su se menjale granice Srbije (VIDEO)

Granice na Balkanu mnogo puta su promenjene.

Jedna od najpotresnijih promena svakako je raspad Jugoslavije, ali u istoriju su se upisale još neke. Proces promena granica na Balkanu traje već celu jednu deceniju, a govor o njima aktualizovan je dijalogom između Kosova i Srbije u kome je takođe došlo do pomena promene granica.

1. Ugovor između Kraljevine Jugoslavije i Albanije o razgraničenju iz 1926. godine

Pitanje granice između Kraljevine Jugoslavije dugo je bilo nerešeno. Prvih godina nakon prvog svetskog rata nije postojao ni jedan bileteralni ugovor između Jugoslavije i Albanije.

Pitanje razgraničenja između Jugoslavije i Albanije kasnije je poprimilo međunarodne razmere.

Ove dve zemlje postigle su prvu saglasnost o međudržavnim granicama, avgusta 1925. godine, to je ujedno bio prvi dogovor koji je predhodio prvom međunarognom ugovoru između Albanije i Jugoslavije. U to vreme između ove dve zemlje nalazila se granica dužine 465 kilometara.

Nakon toga, međudržavnim ugovorima uređeni su trgovinsko-ekonomski i saobraćajni odnosi sa Albanijom, ekstradicija krivaca, nastanjivanje i konzularna služba i sl. Ispunjenje prava i obaveza iz potpisanih ugovora delili su sudbinu političkih odnosa između Jugoslavije i Albanije u periodu između dva svetska rata.

Međunarodni ugovori koji su po svojoj sadržini regulisali pitanje granica između Kraljevine Jugoslavije i Republike Albanije (od 1928. Kraljevine Albanije) i njenog održavanja sadržali su Protokole o razgraničenju i Konvencija o održavanju i obnavljanju graničnih kamenova, malih piramida i znakova-kočića na granici.

Konačno rešenje razgraničenja između ove dve zemlje međunarodno je ozvaničeno 30. jula 1926. godine u Parizu. Tada je potpisan Završni protokol o razgraničenju između Kraljevine Jugoslavije i Rpublike Albanije. Na akt svoje potpise stavili su članovi Konferencije ambasadora, ambasadori Velike Britanije, Francuske, Italije i Japana i predstavnici Albanije, Jugoslavije i Grčke.

2. Sporazum o razmeni između Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Rumunije 1923.

Ovim sporazumom zaključen je dogovor između Kraljevine Jugoslavije i Rumunije o teritorijalnoj razmeni po šest sela.

3. Đerdap I (Protokolom je ustupljeno 24 hektara Rumuniji)

Đerdap I je sagrađen 1970. godine na 943. kilometru reke, 10 km uzvodno od Kladova.

Projekat potiče iz sporazuma koji je potpisan između Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i Narodne Republike Rumunije 1963. godine, ali ideja o izgradnji hidroelektrane na Dunavu datira još od sredine pedesetih godina.

Radi lakše izgradnje ove brane, na rumunskoj strani veliki deo grada Orsove je preseljen u planinu, gde su izgrađeni novi stambeni blokovi, a stara gradska četvrt je potopljena.

Potopljeno je i ostrvo Ade Kaleh, uglavnom naseljeno Turcima. Predmeti sa ovog ostrva bili su spašeni. Putevi i željezničke linije koje povezuju Temišvar i Krajove takođe su pomerene na gore.

Ceo Dunav iz Beograda do Turnu Severina pretvoren je u veštačko jezero.

Jugoslavija je 1975. je sa Narodnom Republikom Rumunijom potpisala protokol kojim je ustupila 24 hektara zemlje za hidroelektranu Đerdap. Ovaj deo zemljišta vraćen je Jugoslaviji 1991. godine.

4. Đerdap II (Izmena granice između Jugoslavije i Rumunije)

Đerdap II je druga srpsko-rumunska elektrana na Dunavu. Sagrađena je 1984. godine na 863. kilometru, 80 km nizvodno od Đerdapa I.

Zbog pravila da međudržavna granica mora da ide maticom reke, nakon što je elektrana završena, posebnim međudržavnim ugovorom, granica je pomerena u korist Rumunije. Sa stare trase ona je skrenuta nekoliko kilometara ispred objekta. Prilikom gradnje prve Đerdapa I, granica je takođe pomerena, ali u korist srpske strane.

5. Raspad Jugoslavije (Njenim raspadom nastalo 7 država)

Raspad Jugoslavije, zajednički je imenilac, za niz vojnih i političkih događaja, koji su decenijama potresale tu teritorijalnu oblast. Rezultat raspada bio je prestanak postojanja Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, odnosno stvaranje nezavisnih država na njenom dotadašnjem teritoriju.

O tome šta su uzroci raspada Jugoslavije ne postoji čvrst konsenzus, mišljenja su podeljena. Ne postoji ni tačno potvrđeni datum kada počinje ovaj proces. U formalnom smislu, uzima se da, raspad Jugoslavije započinje 24.6.1991. godine kada su Slovenija i Hrvatska proglasile nezavisnost, a završava se 27.4.1992. kada su Srbija i Crna Gora - preostale članice tzv. "krnje Jugoslavije" proglasile novu državnost Savezne Republike Jugoslavije.

Budući da se raspad Jugoslavije podudara s izbijanjem tzv. bivših jugoslovenskih ratova, odnosno ratova između Hrvatske i BiH, a njihov ishod nije bio formalizovan sve do Dejtonskog sporazuma, dio autora smatra kako je raspad SFRJ završio tek 1995. godine.

No, neki drugi stručnjaci, ne slažu se ni sa ovom tvrdnjom. Oni tvrde kako se raspad SFRJ nastavlja i nakon tog datuma, i to kroz raspad Državne zajednice Srbije i Crne Gore, odnosno stvaranje nezavisnih država Srbije i Crne Gore 2006. godine, te kroz jednostrano otcepljenje Kosova 2008. godine.

Princip raspada 2. Jugoslavije utvrdila je komisija na čelu sa pravnikom Robertom Badinterom 1991. godine.

- Granice između bivših federalnih jedinica smatraju se državnim granicama - rekao je Banditer tada.

7. Dogovor o protezanju granica između Savezne Republike Jugoslavije i Republike Makedonije iz 2001.

U ugovoru postignutom između ove dve zemlje stoji:

Granična linija između Savezne Republike Jugoslavije i Republike Makedonije počinje od tromeđe Savezne Republike Jugoslavije, Republike Makedonije i Republike Albanije, granična piramida D 24 na jugoslovensko (makedonsko)-albanskoj državnoj granici - trigonometrijska tačka sa kotom (TT k.) 2092 (M. Ksula s Priftit). Od tromeđe, granična linija se proteže opštim pravcem prema jugoistoku, seče krak kolskog puta Šerupa-Ćafa s Kep Izanit, na oko 280 m severozapadno od kote (k) 1860 nastavlja bezimenim potokom, preko k. 1860. k. 1555 do k. 1524 (ušće bezimenog potoka u reku Crn kamen), gde menja opšti pravac prema severoistoku, uzvodno rekom Crn kamen, preko k. 1535, k. 1559 do k. 1600, gde izlazi iz reke Crni kamen, nastavlja kosom, seče konjsku stazu, na oko 320 m severozapadno od k. 1782, menja opšti pravac prema jugoistoku, stranom preko TT K. 1879, bezimenog vrha, na oko 480 m jugoistočno od TT k. 1879, sedla između bezimenih vrhova, na oko 320 m severno od k. 1890, bezimenog vrha, na oko 240 m severno od k. 1890 seče konjske staze, na oko 40 m severoistočno od raskrsnice konjskih staza, vododelnicom, seče pešačku stazu, na oko 260 m istočno od k. 1890, stranom istočne ivice stenovitog odseka Austrijske glave, vododelnicom do mesta, na oko 720 m jugoistočno od k. 1890, stranom, preko bezimenog vrha do k. 2218 (Radika planina), u dužini od oko 12200 m. itd.

8. Delimitacija - Sporazum između Crne Gore i Kosova iz 2015.

Sporazum je stupio na snagu 4. juna.

Ambasador Kosova u Crnoj Gori Skender Durmiši uručio je generalnoj direktorici za međunarodno pravne poslove Tatjani Raspopović verbalnu notu Ministarstva spoljnih poslova Kosova, kojom je crnogorska strana obaveštena da je Kosovo okončalo unutrašnje pravne procedure neophodne za stupanje na snagu Sporazuma o državnoj granici između dve zemlje, potpisanog u

Beču, 26. avgusta 2015. godine.

Kako je saopšteno iz Ministarstva, saglasno članu 12 Sporazuma, datum uručenja kosovske note ujedno je i datum stupanja na snagu sporazuma, budući da su obe strane ispunile unutrašnje pravne procedure neophodne za njegovo stupanje na snagu i o tome se međusobno obavestile.

Crna Gora je navedeni sporazum ratifikovala krajem decembra 2015. godine.

Proces stalne promene granica na Balkanu traje već ceo vek. Nakon što je u aktuelnom dijalogu između Kosova i Srbije pomenuta nova mogućnost menjanja granica, tema je ponovo aktualizovana, a gore pomenute promene samo su neke od najznačajnijih, ali i najpotresnijih promena u 20. veku na Balkanu.

Bonus video:

Espreso intervju - Branislav Nedimović