NEMA VIŠE 29. NOVEMBRA I 1. MAJA, SAD JE TU SRETENJE: Znamo li zbog čega slavimo ovaj praznik i zašto je on baš toliko važan Srbima?

Srbi zaposleni u državnim službama rado će 15.februara ostati kod kuće, a mnogi, pokazale su brojne ankete, ne znaju ni zašto Srbija slavi baš taj datum.

Ovaj datum je najbitniji datum u političkom, kulturnom i istorijskom kalendaru Srbije.

Dan državnosti Srbije je državni praznik Srbije koji se praznuje 15. i 16. februara, a ustanovljen u spomen na dan kada je na zboru u Orašcu 1804. godine dignut Prvi srpski ustanak i dan kada je u Kragujevcu 1835. godine izdat i zakletvom potvrđen prvi Ustav Knjaževstva Srbije - Sretenjski ustav.

Pored toga što je Dan državnosti, on je i Dan ustavnosti Srbije, kao i dan sećanja na početak Srpske revolucije. Slavio se do nastanka Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, nakon čega je ukinut, da bi u Srbiji ponovo počeo da se slavi od 2002. godine

Veliki ustanak Srba protiv turske vlasti u Beogradskom pašaluku podignut je 1804. i trajao punih devet godina. Početkom 19.veka vlast u Beogradu preuzele su dahije, odmetnici od turskog sultana, koji su sudili i presuđivali po svojoj volji.

Stanje nastalo usled njihovog terora podstaklo je sve slojeve srpskog stanovništva da se ujedine. Dahije su januara 1804. otkrile pripreme Srba za pobunu. Tada je izvršen pokolj mnogih viđenijih ličnosti, poznat kao Seča knezova.

Na zboru u Orašcu kod Aranđelovca februara 1804. Karađorđe Petrović je izabran za vođu ustanka. On je poručio svim uglednim Srbima da svaki u svojoj oblasti organizuje otpor protiv tuđinske vlasti. Aprila 1804. cela Šumadija je očišćena od Turaka – oni su potisnuti u gradove i utvrđenja.

Prve pobede ustanika nad turskom carskom vojskom u leto 1805. odnete su u bitkama kod Ivankovca i Paraćina, u centralnoj Srbiji. Velike pobede Srba zabeležene su i u bitkama kod Deligrada i – uz pomoć Rusa – kod Varvarina, a u Zapadnoj Srbiji na Mišaru i kod Loznice.Ustanici kreću u opsadu Beograda.

Beograd je osvojen 1806. Velike razmere ove pobune uznemirile su vrhovnu tursku vlast, koja je već naredne godine poslala vojsku protiv Srba. Nakon prvih pobeda nad carskom vojskom, srpska buna protiv dahija prerasla je u ustanak protiv turske vlasti. Ustanak je zadobio značaj nacionalne revolucije za oslobođenje od viševekovnog ropstva i ponovno uspostavljanje države Srbije.

Osnove državnosti u ustaničkoj Srbiji postavljene su osnivanjem Narodne skupštine, vlade nazvane Praviteljstvujušči sovjeti donošenjem zakonika. Slom ustanka počinje 1812. uskraćivanjem podrške Rusa, koji su primorani da se brane od invazije Napoleona. Turci su 1813. napali ustanike sa juga, istoka i zapada. Oktobra iste godine osvojili su Beograd.

Sretenjski ustav

Sretenjski ustav je prvi ustav u istoriji Srbije, i na prostoru bivše Jugoslavije. Ovaj kratkotrajni ustav je bio jedan od modernijih, demokratskijih i liberalnijih ustava svog doba, a predstavljao je najistočniji odblesak Francuske revolucije. Ukinut je pod pritiscima Turske, Rusije i Austrije 17. marta 1835. godine, samo mesec dana od donošenja, a njegov tvorac je isteran iz službe.

A šta je sadržao ovaj ustav?

Sretenjski ustav je jedan od prvih demokratskih ustava u celoj Evropi.

Izglasan je tokom najvažnijeg skupštinskog zasedanja za vreme vladavine Miloša Obrenovića, u Kragujevcu, na ledini pored kneževe crkve, a njemu je prethodila duga i mukotrpna ustanička borba sa Turcima.

Miletina buna januara 1835. je bila neposredan povod za donošenje ustava. Nakon Drugog srpskog ustanka, glavni knežev takmac u vlasti je bila Narodna kancelarija, pretvorena 1826. godine u Beogradski sud. Nezadovoljstvo Miloševim apsolutizmom je dovelo do dizanja mnogobrojnih buna.

Pred samo skupštinsko zasedanje, koje je počelo 14. februara u ranim jutarnjim satima, a kojem je prethodila molitva crkvenih velikodostojnika i prizivanje duha svetog, knez Miloš Veliki je održao besedu, i sa improvizovane drvene bine tom prilikom poručio:

- Iz njega (Ustava) ćete videti da su opštenarodna prava koji će svaki Srbin uživati, prostrano, i onako opisana i razgranata kako ih samo čovečanstvo predpisuje. U njima ćete naći da je ličnost svakog Srbina slobodna, i da je svaki Srbin gospodar od svog imanja.

Prava i slobode građana proklamovane ustavom su: neprikosnovenost ličnosti, pravo na zakonito suđenje, sloboda kretanja i nastanjivanja, nepovredivost stana, pravo na izbor zanimanja

Vlast je podeljena na zakonodateljnu, zakonoizvršiteljnu i sudsku.

Evo kako je izgledala organizacija država prema ovom Ustavu.

Knez je neprikosnovena i neodgovorna ličnost. Šef je države. Poslušavši Državni sovjet daje zakone i uredbe. Njegovo dostojanstvo je nasledno. Nasleđuju muški potomci, ako ih nema muški potomci kneževog brata, ako ni njih nema muški potomci kneževih kćerki.

Državni sovjet je telo kojim su srpski velikaši nastojali ograničiti kneževu vlast. To je svojevrstan oligarhijski organ. Članovi sovjeta su predsednik, sekretar, neodređen broj savetnika i popečitelji (ministri).

Pravo zakonodavne inicijative imaju knez i Državni sovjet. Zakonodavni organi su knez i sovjet čije članove imenuje knez. Knez ima pravo da dva puta odbije zakonski predlog. Treći put ga usvaja ako ne ide na „pagubu“ naroda, ustava ili države.

Izvršnu vlast dele knez i Državni sovjet. Sovjet u svom sastavu ima šest popečiteljstava: spoljašnji poslovi, unutrašnji poslovi, pravosuđe, finansije, vojska i prosveta. Popečitelji ne obrazuju kolegijalno telo - vladu. Za svoj su odgovorni knezu koji ih može smeniti, ali oni i dalje ostaju u Sovjetu kao savetnici. Savetnik je odgovoran za ono što čini i ne čini. Nisu politički odgovorni, ali odgovaraju za kršenje ustava, prava građana, povredu sultanove i kneževe ličnosti.

Narodna skupština je sazivana kada je knez želeo da dobije njenu saglasnost, koja inače nije obavezivala. Na skupštini se uglavnom razrezivao porez. Poslanici su sto najodabranijih deputata iz svih okruga Srbije, stariji od 30 godina. Knez saziva i raspušta skupštinu ukazom. Skupština zaseda o Đurđevdanu. Glavna funkcija je određivanje danka za godinu dana.

SPC slavi Sretenje

Sretenje Gospodnje se kod hrišćana slavi na 40 dan od Božića. Srpska pravoslavna crkva slavi ovaj praznik 2. februara po crkvenom, a 15. februara po gregorijanskom kalendaru.

Predstavlja uspomenu na dan kada je Bogorodica prvi put uvela u hram novorođenog Hrista da ga posveti Bogu.

U pitanju je prvi susret Boga i čoveka pod svodovima jerusalimskog hrama i sretenje novorođenog Mesije koga je u naručje primio pravedni starac, poznat kao sveti Simeon Bogonosac.

Sretenje je praznik od suštinske važnosti za hrišćanstvo jer ukazuje na na prvi susret Spasitelja sa ljudima.

Zanimljivosti o ovom danu

- Karađorđe treći izbor za vođu ustanka: Za vođu ustanka na skupštini najuglednijih iz Šumadije prvo je predložen Stanoje Glavaš, ali pošto je to ovaj odbio, predložen je knez Teodosije Marićević iz Orašja u kragujevačkom okrugu, ali posle njegovog odbijanja i na njegov predlog za vođu ustanka izabran je Karađorđe.

- Od lobanja ustanika, kako bi Osmanlije obeshrabrile otpor, izgrađen je spomenik u Nišu - ćelekula.

****

- Društvena mreža Fejsbuk je prvi put čestitala Srbiji dan državnosti 2016.godine na prikladan način čime se pridružila internet pretraživaču Guglu koji to čini svake godine od 2012. kada je to prvi put učinio.

- U čast obeležavanja Dana državnosti Srbije, Maneken Pis, simbol grada Brisela, obučen je u šumadijsku narodnu nošnju.

BONUS VIDEO:

Miljan Damjanović, Espreso intervju

(Espreso.co.rs)