MRAČNE TAJNE NAJVEĆEG MUČILIŠTA SRBA: Soko-grad krije priče o otimanju i sultanovoj nevesti koje dižu kosu na glavi! (FOTO)

Profesor Sreten Cvetojević "Cvele" major policije u penziji je možemo slobodno reći, "stručnjak za istoriju, ali i Soko grad".

Soko-grad u tradiciji srpskog naroda ima posebno značenje. Karakterističan po tome što nikada nije vojno osvojen i kao takav predstavljao je sinonim nepobedivosti i jedan je od poslednjih bastiona turske vlasti u Srbiji. Ne zna se tačan datum nastanka Sokola kao i njegove razvojne faze jer arheološka iskopavanja na ovom lokalitetu nikada nisu vršena.

Takođe ni istorijski izvori kojih je zanemarljivo malo, ne doprinose razrešenju ovog problema. Inače najstariji do sada pouzdani istorijski izvor o Sokolu potiče iz 1392.godine. Prvi pomen Sokola u dubrovačkim izvorima je 1444. godine kada je u jednom dokumentu zapisano "Sochol com in contato che chiamo Drina", odnosno "Grad Soko u oblasti Drine".

U drugom dubrovačkom izvoru zapisano je 1448. godine "Castrum Soko cum dominio Strimon", odnosno "Grad Soko sa Drinom". Međutim, na osnovu oblika utvrđenja da se zaključiti da je Soko mnogo, mnogo stariji od ovih datuma jer starije naslage zidina utvđenja jasno ukazuju na gradove zidane u vremenima rimskog ili praistorijskog doba.

Inače, gledano geografski Soko - grad se nalazi na zaravni Sokolske planine kao dela venca Podrinjsko - Valjevskih planina ili tzv "strategijske grede", koji se proteže kao neprekinuti planinski lanac od Gučeva na zapadu kod Loznice pa do Avale na istoku kod Beograda.

Za nju je naš sjajni književnik Dobrica Ćosić jednom prilikom izjavio "Ko ovlada ovim planinski vencem, otključao je vrata Srbije". Inače ovaj planinski venac bio je u srednjem veku granica srpske države i ugarske vojno-teritorijalne jedinice - Mačvanske banovine,a sada je prirodne granica između tri oblasti, Rađevine (opština Krupanj), Azbukovice (opština Ljubovija) i Podgorine (opština Osečina).

Pored toga Sreten napominje da je pogodan geografsko-topografski položaj srednjeg Podrinja uslovio naseljenost ovih predela još iz doba neolita,vremenski opredeljenog od 5000. do 3200. godina pre nove ere ili pre Hrista.

- O tome verodostojno svedoče upravo arheološka nlazišta u neposrednoj okolini i zaleđu Soko grada kao što su Turska karaula u selu Banjevcu, Panađurište u Komiriću,Varoš u Beloj crkvi, naselje u Ljuboviji i Sklopovi u Bogoštici i Bučju. A bučje je odmah neposredno ispod Sokola. Krajem neolitskog i početkom metalnog doba dolazi do velikih nemira izazvanih velikim seobama raznih naroda i plemena što će svakako usloviti povlačenje neolitskog stanovništva iz ravničarskih u brdske krajeve, priča Sreten.

Naselja se tada po pravilu podižu na nepristupačnim uzvišenjima koja dominiraju nad lako branjivim komunikacionim linijama i sasvim je moguće da je upravo tada na zaravni Sokolske planine i nastala prva naseobina na mestu današnjeg Soko grada. Takvih primera upravo imamo na poznatim lokalitetima u blizini Soko grada kao što su Rid u Postenju ,Ostenjak u Likodri, Prosek u Krasavi, Nemić u Donjoj Bukovici,Šanac u Grabovici i Kovačevića pećina u Cerovi.

- Ono što je sigurno, Soko-grad je pripadao srpskoj srednjevekovnoj državi i kasnije Despotovini Srbiji.

Nakon istorijskog boja na Kosovu polju 1389. godine, opšte je poznata činjenica da Srbija nije potpala pod potpunu vlast Otomanske imperije već je udajom kćerke kneza Lazara, knjeginje Olivere i prihvaćenim obavezama imala status vazalne države sa svojom samostalnom vlašću.

Vazalnu državu Despotovinu Srbiju u kratkom periodu vodila je knjeginja Milica, a nakon sticanja punoletstva Despotovinu je nasledio i vodio mlađi Lazarev sin Despot Stefan Lazarević. Iako mlad ali vrlo mudar i za ta vremena obrazovan vladar Despot Stefan Lazarević vodio je vrlo mudru politiku, "lavirajući" između tada dva moćna carstva.

- Sa jedne strane jakog Ugarskog carstva na severnim granicama Despotovine koje je imalo osvajačke tendencije širenja i nadiranja prema Moravsko-Vardarskoj dolini i sa juga velikog i moćnog Osmalijskog carstva čiji je u isto vreme bio vazal, priča Cvetojević i dodaje:

- U tom laviranju, 1402. godine posle bitke kod Angore (današnje Ankare) kada je turski sultan Bajazit izgubio bitku od Mađara,despot Stefan Lazarević zaslužio je poverenje Ugarskog kralja Žigmunda i na upravu dobio banovinu Mačvu, Soko i Beograd. Tada će premeštanjem prestonice iz Kruševca u Beograd isti po prvi put postati i zvanično prestonica odnosno glavni grad Srbije. Kasnije zbog vojne pomoći pružene Žigmundu despot Stefan dobiće na upravu i Srebrenicu,1411. godine. Tada najveći rudnik sreba u neposrednoj blizini Soko grada.

U proleće 1426. godine despot boravi u Tati (Pomorinska županija) gde sa Žigmundom sklapa ugovor na osnovu kojeg Stefan nakon svoje smrti presto ostavlja svom sestriću despotu Đurđu Brankoviću, a ovaj će nakon smrti Stefanove imati obavezu da Beograd,banovinu Mačvu i Soko vrati Mađarima.

- Na žalost despot Stefan umire vrlo mlad, već sledeće 1427. godine prilikom lova na planini Rudnik kod današnjeg Gornjeg Milanovca. Đurađ je nasledio despotovinu, a na vest o Stefanovoj smrti, mađarski kralj Žigmund dolazi u Srbiju da bi povratio poklonjene teritorije. Pregovori o primo-predaji teritorija odvijaju se u Beogradu od 10. septembra do 16.decembra 1427.godine, priča Cvetojević.

- Tada je postignut sporazum da se mađarima vrati Beograd a despotovini Srbiji i dalje će ostati banovnina Mačva i Soko. Umesto vraćenog Beograda u Smederevu će na ušću Jezave u Dunav krenuti gradnja Smedereva kao buduće prestonice Srbije, a Soko će i dalje biti srpski srednjevekovni grad sve do 1459. godine kada će padom Smedereva i ostalih srpskih utvrđenja Srbija konačno pasti u ropstvo koje će trajati sve do 1867.godine (Kanliški sporazum i predaja gradova Srbiji) i formalno-pravnog povraćaja slobode 1878.godine na Berlinskom kongresu..

Tom prilikom, tj. kao što smo već konstatovali 1459.godine u Soko grad ulaze Turci, odnosno Osmalijska najezda i u njemu će ostati pune 403 godine. Ulaskom turako u Soko grad isti će umesto dotadašnje drvene ograde (palisada) dozidatii veliki kameni zid visok tri metra, šorok metar, sa puškarnicama u donjem i gornjem nivou, i on će praktično postati neosvojiva tvrđava za sve buduće potencijalne osvajače objašnjava profesor Cvetojević.

Grad će kao takav biti potreban Turcima u svim budućim ratnim operacijama a posebno u odbrani rudnika i puteva iz Bosne i Srbije. A opšte je poznato da se samo ovde u neposrednoj okolini i zaleđu Sokola nalazi 5 rudnika (olova, cinka, barita, antimona i srebra) koji su i dan danas u eksploataciji kao što su i bili kroz sve ove vekove.

- Uostalom i sam toponim Azbukovica (područje opštine Ljubovija) dobio je naziv po HAS-u (sultanov rudarski posed) i gradu Bukovici u neposrednoj blizini Sokola. Pošto su turci u izgovoru umesto HAS izgovarali AZ tako je i nastao toponim Azbukovica u kome se i danas nalaze ostaci starog grada Sokola. Naravno kao takav Sokol je za sve vreme svog postojanja bio i glavni centar velike Sokolske nahije koja je imala oko 25000 stanovnika.

- Prostirala se na relativno velikom području graničeći se planinskim vencem sa Valjevskom i Užičkom nahijom a rekom Drinom sa nahijama u Bosni. Teritorijalno kao turska upravno jedinica pripadala je livi Smederevskog sandžaka. Naravno da je samom gradu topografsko-geografski položaj na kome se nalazio davao izuzetan vojno-strateški značaj u samom sistemu odbrane velike otomanske imperije te je kao takav bukvalno bio neosvijiv, i u tome je bila njegova moć, dodaje profesor Cvetojević.

Postojalo je i danas postoji verovanje koje se prenosilo sa kolena na koleno, odnosno sa generacije na generaciju da je Sokolska tvrđava kroz celo svoje postojanje pod turcima od njihovog ulaska 1459. godine pa do napuštaja odlukom carske Porte (Kanliškim sporazumom),1862. godine bila veliko mučilište za raju, priča bivši načelnik Ljubovijske policije major, Sreten Cvetojević ili kako ga ovde svi popularno zovu "Cvele".

Kako se govorilo sokolski turci su bili "ostrvljeni" jer nisu poštovali ni carsku ni ćesarsku.

Turski zulumi posebno su bili izraženi nakon srpskih buna kao na primer, nakon propasti Prvog Srpskog Ustanka. Preovlađuje mišljenje da je upravo period od 1812, pa do iseljaja 1862. godine možda bio i najteži za stanovništvo tzv. Podgrada Sokola i susednih srpskih sela.

Prof.Sretan Cvetojević - Cvele nam je naveo dva karakteristična primera.

U nekom periodu iz Sokola odlazi u posetu Travničkom begu Sokolski starešina grada (dizdar) i u bisagama na konju kao poklon nosi 120 odsečenih noseva (naravno ne treba biti mnogo pametan pa pretpostaviti da su to nosevi od srpske raje). Ili na primer, takođe odlazi Sokolski Dizdar u posetu Zvorničkom begu ili Mudiru i sa sobom u košari (korpi) nosi 80 pari očiju (opet pretpostavljamo čije su to oči).

Ipak, Osmanlije su imale rigorozne mere prema porobljenima, a jedna od njih je bila "sultanova nevesta".

- Turci su sprovodili pravo prve bračne noći koje su koristili u svim porobljenim van islamskim zemljama, to se popularno zvalo "sultanova nevesta". Legenda ili predanje kažu da su se mnoge srpske devojke-neveste dovođene od strane đuveglije-mladoženje pred glavnu ulaznu Sokolsku kapiju ne želeći da svoju prvu bračnu noć provedu sa starešinom grada bacale u ambis sa zidina starog Sokol grada i tako čuvajući svoju čast okončavale život, objašnjava bivši major.

Kao što je poznato Sokol je bio sedište velike Sokolske nahije pa samim tim i sedište upravne, sudske i vojne vlasti.

- Civilnu vlast u Sokolu i njegovom ataru vršio je mudir (upravnik Nahije) uz pomoć medžlisa (veće,savet,odbor). Medžlis je imao svoju zgradu u Sokolu u kojoj se sastajao i većao po potrebi a u selima su bili postavljeni muktari (starešine gradske mahale ili sela) a u srpskim selima su to knezovi-

Svako selo imalo je i po nekoliko Malbaša (malskih kmetova) koji su bili odgovorni muktaru, mudiru i medžlisu. Tvrđavom i odbranom Sokola komandovao je isključivo starešina tvrđave dizdar.

Svi odrasli muškarci činili su vojsku i odbranu Sokola ukoliko bude napadnua od bilo koga. Svakodnevno muškarci su morali stražariti i čuvati Sokolski atar.

- Pored stalnih i karakterističnih otmica devojaka iz srpskih sela poznato je da su Turci Sokoljani i pored redovnih plaćanja svih nameta-poreza koji su iznosili i polovinu od svega opet redovno pljačkani i otimana im je stoka kao i druga pokretna imovina iz kuća i magaza, objašnjava Sreten.

On nam je izneo konkretne primere otimačine, ali i mučenja i silovanja srpskih žena.

- 25/26.februara 1862. godine poharan je Nedeljko Jerinić iz Ljubovije. Sokoljani su mu odneli sav sir, kajmak, maslo, 25 oka suve slanine,10 oka masti. Ukupna vrednost 1865 čaršijskih groša.

- 16.aprila 1862.godine na planini Jagodnji iznad Sokola prema Krupnju napadnu i ubiju Arsena Petrovića iz Brštice i teško rane nekog Jovičića koji su kopali olovo na Jagodnji. 24/25.juna 1862.godine u toku noći pokradu podrum Mojsila Jovanovića iz Ljubovije i odnesu stvari u vrednosti od 906 groša, priča Sreten.

- Vrlo često su se koristili navikom da sa njive oteraju u svoja sela pored Sokola stoku Srba pod izgovorom da je ušla u njihove posede pa onda žene od domaćina vlasnika stoke mora uveče da idu u njihova gazdinstva da muzu krave gde budu silovane i maltretirane i još Srbi vlasnici mora da plate tzv. globu za čuvanje stoke dok im ne bude vraćena. Košnice sa pčelama redovno su krali i odnosili u svoje male.

- U noći 5/6,septembar 1862. od Nikole Grbića i Nikole Damjanovića iz sela Postenja petorica Turaka ukradu i oteraju 35 ovaca iz obora. 13. septembra Turci iz sela Aluga ispod Sokola od udovice Marije Milanović iz Ljubovije ukradu 10 ovaca, od Ignjata Mitrovića 3 košnice sa pčelama i 7 ovaca, a od Radovana Tomića iz Postenja jednog konja.

Ovakvih i sličnih primera je mnogo. Međutim, možda za kraj treba reći da se ispred glavne ulazne kapije u Sokol grad nalazila jedna džamija i velika lipa pored koje se prostirao mali trg (bazar-pijaca) na raskrsnici puteva prema Rožnju, Krupnju i Ljuboviji sa koje su godinama prodavali otete srpske žene i devojke kupcima iz Bosne (preko Drine) u tzv, "belo roblje", priča Sreten i za kraj dodaje:

Suviše je velika lepeza turskih zuluma u Sokolu i oko Sokola da bi današnji čitaoci mogli da shvate razmere i težinu tih vremena. Zato vi shvatite kao pouku, zašto su jedino sužnji znali da o slobodi najlepše pevaju i pričaju.

Pogledajte bonus video:

NOVINARKA ESPRESA PREKREČILA KUKASTI KRST U CENTRU BEOGRADA: Nacisti, upozoravamo vas, ZA VAS U SRBIJI NEMA MESTA! (VIDEO)