KO JE BIO APIS? Zaslužan za kraj jedne loze, a način na koji je skončao...

Hvaljen i kuđen, heroj i terorista, čovek koji je stradao od ruke iste dinastije u čijem ustoličavanju je učestovao, izuzetan vojnik i “zaverenik po profesiji”, Dragutin Dimitrijević Apis ostaje ličnost o kojoj do danas traju polemike

Čak i danas, prošlo je preko 120 godina od ubistva kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage, a ne postoje potpuno pouzdani podaci koji bi razjasnili sve ono što se dešavalo te sudbonosne noći 11. juna 1903.

U noći 29. maja (11. juna po novom kalendaru) 1903. godine, grupa zaverenika, pod rukovodstvom kapetana Dragutina Dimitrijevića Apisa, vođom tajne organizacije "Crna ruka", upala je u dvor i ubila kralja Aleksandra Obrenovića i kraljicu Dragu. Kako par nije imao naslednika, bio je to kraj dinastije Obrenović, a na čelo države došao je Petar Karađorđević.

Ovo su do današnjeg dane sve činjenice koje su poznate javnosti, ipak o tome šta se zaista događalo te sudbonosne noći i kojim redom, ne postoje dovoljno pouzdani podaci.

Određeni zaverenici iz unutrašnjosti stigli su u Beograd uoči tog dana, pod raznim izgovorima. Sa svojim beogradskim drugovima su, podeljeni u pet grupa, proveli do ponoći u kafanama po varoši, a zatim su se svi našli u Oficirskom domu. U 00:45h, kapetan Dragutin Dimitrijević Apis, jedan od vođa zavere, komandovao je polazak u dvor.

Gardijski poručnik Petar Živković je tačno u 02:00 otvorio zaverenicima dvorska vrata.

Vrata kraljevih odaja bila su razbijena dinamitom, ali u krevetu nije bilo nikog. Traženje kraljevskog para je bezuspešno trajalo blizu dva sata. Za to vreme poginuli su kapetan Jovan Miljković, kraljev ordonans i pukovnik Mihajlo Naumović, ađutant, koji je bio upućen u zaveru.

Ranjen je bio i Apis. On je video kako neko beži niz stepenice u dvorište i učinilo mu se da je to kralj, pa je potrčao je za njim, ali ga je dole sačekao jedan gardista i teško ga ranio sa tri metka u grudi.

U tim trenucima, zaverenici su smatrali da je zavera propala - Apis je ležao ranjen u suterenu, a kralja i kraljice jednostavno nije bilo! Dalji tok događaja je sporan!

U verziji koja je prihvaćena u seriji "Kraj dinastije Obrenović", skrivenu lokaciju na kojoj su se krili poslenji Obrenovići otkrio je prvi kraljev ađutant, general Laza Petrović koji je zarobljen čim su zaverenici ušli u dvor.

On je, prema ovoj verziji, imao rok od deset minuta da kaže gde su kralj i kraljica, inače će biti ubijen. Ne postoje istorijski podaci koji bi potvrdili da je on odao lokaciju u zamenu za svoj život.

Aleksandar i Draga su se, prema ovoj verziji, krili iza ogledala u kraljevskoj spavaćoj sobi. Ta mala prostorija je služila za kraljičinu garderobu, a ormari su zatvorili rupu u podu, koja je bila ulaz u tajni prolaz (koji je navodno vodio do ruskog poslanstva).

Kralj je, navodno, pre nego što je izašao, tražio da zaverenici potvrde zakletvu. Prema jednoj verziji oni to i jesu učinili, a prema drugoj, zapretili su bombama ukoliko Obrenovići ne otvore.

Međutim, kralj i kraljica možda se uopšte nisu krili tu!

Prema drugoj verziji, prilikom ponovne pretrage kraljevske spavaće sobe, konjički poručnik Velimir Vemić opazio je u zidu jedno udubljenje kao za ključ od tajnih vrata. Kralj i kraljica bili su tu sakriveni.

Kako god bilo, po izlasku Obrenovića iz skrovišta, rasplet je bio neosporan.

Draga i Aleksandar nisu bili jedini ubijeni u Majskom prevratu. Iste noći kad i kraljevski par ubijena su i kraljičina braća - Nikodije i Nikola Lunjevica, predsednik vlade general Dimitrije Cincar-Marković i ministar vojni general Milovan Pavlović. Treći član Cincar-Markovićeve vlade, ministar unutrašnjih poslova Velimir Todorović, koji je isto tako trebalo da bude ubijen, bio je teško ranjen i živeo je sve do 1922. godine.

Kapetan Mihailo Ristić Uča je ispalio na njih sve metke iz svoga revolvera, za njim Vemić i kapetan Ilija Radivojević. Izvesno je i da su svi oficiri u dvoru i dvorištu dvora svojim sabljama proboli tela.

Gradom su kasnije kalale glasine da je kralj, iako teško ranjen, bio živ i da je umro tek u mrtvačnici, ali za ovo nema dokaza. Prema analizi patologa, Aleksandar Obrenović bio je mrtav već posle prvog metka.

Odmah zatim ubijen je i general Lazar Petrović, ali je moguće da je on ubijen i pre pronalaženja kralja i kraljice i da nije imao nikakvog udela u otkrivanju lokacije. Tela Aleksandra i Drage Obrenović bačena su preko prozora.

Glavni inspirator oficirske zavere i ubistva kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage Mašin, Dragutin Dimitrijević Apis zajedno sa majorima Ljubom Vulović i Radetom Malobabić, osuđeni su kao organizatori atentata i strelajni su u Prvom svetskom ratu su na Solunskom polju, nakon smrtne presude vojnog suda 26.juna 1917. godine.

Apis je uhapšen na Solunskom frontu u decembru 1916. godine kao pripadnik tajne organizacije "Ujedinjenje ili smrt", poznate i kao "Crna ruka", koju je sa nekoliko drugova osnovao 1911. godine radi rušenja Otomanskog carstva i Austrougarske i ostvarenja narodnog ideala - ujedinjenja srpstva.

Kao načelnik obaveštajnog odeljenja Glavnog generalštaba srpske vojske, povezao se sa nacionalno oslobodilačkim pokretima i organizacijama Srba van Srbije.

Ubistvom kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage Mašin 1903. godine, odlučujuće je doprineo da se na srpski presto vrati dinastija Karađorđević.

Bonus video:

(Espreso/Stil Kurir/Milica Krajnović/Preneo D.M.)