OVE ŽENE SU POTPUNO PROMENILE SRBIJU I HVALA IM! HRABRE I TALENTOVANE, borile se da se oslobode OKOVA DRUŠTVA

One su utirale put novim generacijama, često nesvesnim da za mogućnosti koje danas imaju treba da zahvale svojim slavnim pretkinjama.

Predstavljamo vam hrabre i talentovane Srpkinje koje su svojim delima utirale put ženskim pravima, slobodama i stvaralaštvu i koje nikada ne bismo smeli da zaboravimo jer su inspiracija i za velike pobede i za one male, svakodnevne.

Često skrajnute, još češće zaboravljene, velikanke srpske kulture utirale su put novim generacijama slikarki, književnica, lekarki, naučnica, filozofkinja, boraca za bolji socijalni položaj žena u profesionalnom životu. Bile su i bolničarke i ratnice, s medaljama i činovima, po mnogo čemu prve u svom gradu, zemlji, pa i Evropi. Prve na studijama, prve sa diplomom, prve doktorantkinje, prve književnice, prve slikarke, prve upravnice, članice Srpske akademije nauka i umetnosti, osnivačice umetničkih udruženja, kao i društava za zaštitu žena. Neke su bile slavljene za života, po nekima se zovu škole, bolnice i ulice, o nekima se tek ponekad progovori, a neke su ostale zaboravljene.

Uvek patriotkinje, često su balansirale između borbe za lično ostvarenje i okova koje im je nametalo patrijarhalno društvo.

Milena Pavlović Barili (1909–1945) - slikarka, pesnikinja, modna dizajnerka

Rodom Požarevljanka, iako joj je otac bio Italijan, u Beogradu je završila Umetničku školu, na koju je primljena sa samo 12 godina. Bila je prva žena u klasi slikara Štuka na Minhenskoj akademiji i naša predstavnica nadrealizma između dva svetska rata. Živela je u Beogradu, Rimu, Londonu, Parizu i Njujorku, gde je radila komercijalne ilustracije za časopise. Godine 1940, potpisala je stalni ugovor s modnim magazinom Vog, radila dizajn za kozmetičke preparate kuće Revlon, njenu prvu inostranu izložbu, održanu u Londonu, najavio je čuveni magazin Tajms. Izlagala je širom Evrope i Amerike, pisala poeziju na italijanskom, francuskom i srpskom jeziku… U noći 6. marta 1945. godine iznenada je umrla, a majka je sva njena dela i rodnu kuću poklonila državi.

Soja Jovanović (1922–2002) - rediteljka

Ova Beograđanka, čiji je deda-stric bio čuveni slikar Paja Jovanović, završila je francusku osnovnu i srednju školu u Beogradu, istovremeno pohađajući muzičku školu, odsek za klavir. Prva je filmska, pozorišna i televizijska rediteljka u Srbiji.

Priključila se partizanskom pokretu i s kolegama je na Muzičkoj akademiji 1945. godine formirala teatar, a prvi zadatak u oslobođenom Beogradu bio joj je da napravi pozorišnu predstavu. Režirala je prvi dugometražni film u boji (Pop Ćira i pop Spira), za koji je dobila nagradu za režiju na Pulskom filmskom festivalu (1957). „Nemoguće ne postoji, opravdanja nema“, bio je njen moto, a Beograd joj se odužio spomen-pločom na uglu Njegoševe i Maksima Gorkog na Vračaru.

Milica Stojadinović Srpkinja (1828–1878) - književnica

Nikada se pre u istoriji Srbije jedna žena nije bavila isključivo pisanjem, te će Milica, osim po nadaleko čuvenoj lepoti, ostati zapamćena kao prva prava srpska pesnikinja. Lepotica snenog pogleda i Vrdnička vila, kako su je zvali, bila je, kažu, zaljubljena u Ljubomira Nenadovića i zbog njega odbijala mnoge prosce, ali je na kraju ipak ostala sama. Već u svojoj 13. godini, 1847. objavila je prvu pesmu. Bila je štićenica kneza Mihaila i toliko vatrena patriotkinja, da se potpisivala kao Srpkinja. Njeni tekstovi o dešavanjima na beogradskim barikadama burne 1848. objavljeni su u Peštanskom dnevniku, čime je postala naša prva žena ratni dopisnik. Petar Drugi Petrović Njegoš u zanosu govori o njoj: "Ja pojeta, ona pojeta, da nijesam kaluđer, eto kneginje Crnoj Gori."

Draga Ljočić (1855–1926) - doktorka, feministkinja, patriotkinja

Prva srpska doktorka medicinskih nauka u Srbiji i četvrta u Evropi, Draga je bila prva žena koja se upisala na beogradsku Veliku školu, zahvaljujući „rupi u zakonu“, gde nije stajalo da su fakulteti samo za muškarce, jer se to podrazumevalo. Pola godine kasnije otišla je na studije medicine u Cirih, odakle se vratila sa diplomom, postavši tako prva žena lekar u Srbiji. Učestvovala je u srpsko-turskim ratovima, Srpsko-bugarskom ratu, balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Odlikovana je činom poručnika nakon Bitke na Šumatovcu. Redovna članica Srpskog lekarskog društva od 1880, borila se za lekarsku praksu, koju je izborila na urgenciju kraljice Natalije, ali i kad je dobila državnu službu, nije imala istu platu, kao ni penziju. Zbog zahteva da ima istu platu kao i njene muške kolege, dobila je otkaz!

Nadežda Petrović (1873–1915) - slikarka

Rođena Čačanka, Nadežda je završila Višu žensku školu u Beogradu i slikarstvo usavršavala u Minhenu i Parizu. U slikarskoj i crtačkoj školi Kirila Kutlika bila je prva učenica ženskog odeljenja, a prvu samostalnu izložbu imala je 1900. godine. Nadežda je učestvovala u osnivanju Kola srpskih sestara i 1903. godine bila prva sekretarka tog društva. Jedna je od prvih modernih umetnica, a tokom boravka u Parizu upoznala je prvake avangarde poput Pikasa, Rodena i Matisa. Uprkos talentu, bila je i meta raznih kritičara, koji su tvrdili da "gospođica nema ukusa" kako zbog novog stila, tako i zbog rodnih predrasuda. Zagovarala je približavanje umetnosti svim društvenim slojevima i smatrala da ne treba da bude privilegija bogatih i obrazovanih. Tokom balkanskih ratova i Prvog svetskog rata radila je kao bolničarka. U Valjevskoj bolnici obolela je od tifusa i umrla. Njen život i poslednji dani opisani su u knjizi Vreme smrti Dobrice Ćosića. Slika Dereglije na Savi smatra se jednom od prvih impresionističkih slika u srpskoj umetnosti.

Isidora Sekulić (1877–1958) - književnica

Isidora Sekulić je bila prva žena akademik u Srbiji. Kao diplomirana matematičarka i doktorka filozofije, srpsku istoriju zadužila je književnim radom. Uporednu književnost studirala je s prekidima u Londonu, Parizu i Berlinu, a doktorirala je na filozofiji u Nemačkoj 1922. godine. Bila je nastavnica matematike, upraviteljka Devojačke škole u Pančevu, a zatim u Beogradu profesorka do penzije. Govorila je šest svetskih jezika i bila je prva žena na mestu predsednika Udruženja književnika.

Posle kritike Milovana Đilasa, reagujući na nju, spalila je rukopis svoje još neobjavljene knjige o Njegošu, a kasnije, pred smrt, i sve ostale započete radove i privatnu prepisku, zbog čega je veliki deo njene zaostavštine pod velom tajne.

Jelisaveta Načić (1878-1955) - arhitekta

Iako se krajem 19. veka u Srbiji, u kojoj je samo sedam odsto žena bilo pismeno, nije blagonaklono gledalo na obrazovanje žena, ćerka uglednog trgovca Mihajla Načića bila je prva žena koja će diplomirati arhitekturu u Beogradu. Njena želja za obrazovanjem je bila toliko jaka, da je za to potrošila sav svoj miraz! Radila je u Ministarstvu građevine na mestu crtača kao prva žena koja je radila u službi rezervisanoj za muškarce, i to samo one koji su služili vojsku, a potom i u Inženjersko-arhitektonskom odeljku Beogradske opštine, otvorivši, uz dr Dragu Ljočić, vrata javnog sektora i za žene. Bila je prva žena glavna arhitektkinja Beograda, a Kalemegdan, koji je uređivala između dva svetska rata, bio je najotmenije beogradsko šetalište. Jedno od remek-dela arhitekture tog vremena su i njena zgrada Osnovne škole Kralj Petar Prvi, Crkva Aleksandra Nevskog, kao i prvi kompleks radničkih stanova na Balkanu. Od prestoničkih lepota ostaće zapamćeno čuveno Malo stepenište na Kalemegdanu.

Desanka Maksimović (1898–1993) - književnica, prevodilac

Najstarija od osmoro dece, ćerka učitelja i svešteničke ćerke, studije uporedne književnosti, istorije i istorije umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu završila je 1923. Pred svojom školom je od nepoznatog čoveka saznala za streljanje đaka u Kragujevcu. Po povratku kući zapisala je početne stihove Krvave bajke. Godine 1959. izabrana je za dopisnu, a potom i redovnu članicu SANU. Udruženje književnika Srbije dodelilo joj je nagradu za životno delo. Prva je dobitnica Njegoševe nagrade. Januara 1993. jedna osnovna škola u Beogradu dobija njeno ime – prvi put ime jednog živog pesnika.

Ljubica Marić (1909–2003) - kompozitorka

Dela Ljubice Marić izvodili su najveći svetski orkestri. Bila je prva koja je diplomirala kompoziciju u Srbiji 1929. godine i prva žena koja je dirigovala Simfonijskim orkestrom Češkog radija. Rođena Kragujevčanka, u muzičkoj školi završila je dva odseka – violinu i kompoziciju, kojoj ju je podučavao Josip Slavenski, studirala je na državnim konzervatorijumima u Pragu i Berlinu, oduševila čuvenog ruskog kompozitora Dmitrija Šostakoviča. Dobitnica je brojnih nagrada i priznanja, dopisna članica SANU postala je 1963, a redovna 1981. godine. Njene kompozicije je s oduševljenjem slušala i publika u velikim muzičkim centrima Holandije, Nemačke i Velike Britanije.

Bonus video:

(Espreso / Blic Žena / Jelena Pantović / Prenela: A.P)

* Za "Blic ženu" tekst priredila Jelena Pantović po materijalu sa izložbe "Velikanske srpske kulture" koji su napisale Branka Conić, direktorka Doma Jevrema Grujića, dr Gordana Bekčić i istoričarka umetnosti Ružica Opačić.