VERUJE SE DA JE OVAJ ZAMAK GRADILA PROKLETA JERINA: Neverovatna LEGENDA o TVRĐAVI kneza Lazara

Srednjevekovni grad Koznik nalazi se 8 kilometara zapadno od Aleksandrovca i desetak kilometara severozapadno od Brusa. Podignut je u poslednjoj trećini XIV veka. Smešten je na obroncima Kopaonika, na 921 m. nadmorske visine, odakle iznad reke Rasine dominira okolinom.

Prema legendi, utvrđeni grad zidala je Jerina, žena despota Đurađa Brankovića. Tvrđava Koznik, sa čijih se zidina i kula pruža pogled na planine Kopaonik i Goč, izgrađen je kamen po kamen. Zbog svoje nepristupačnosti, stari i mladi, žene i deca, pa čak i koze su materijal dopremali do visokog utvrđenog dela. Baš zbog životinja koje su učestvovale u izgradnji, stari grad nosi naziv – Koznik.

Samo utvrđenje je, prema istorijskim podacima, podignuto za vreme vladavine kneza Lazara, pošto su u starom gradu pronađeni ostaci Moravskog stila, karakterističnog za njegovu vladavinu. Tvrđava Koznik se prvi put u izvorima pominje u Lazarevoj povelji manastiru Lavra svetog Atanasija na Svetoj Gori. Povelja je doneta u “plemenitom gradu Kozniku”, 8. avgusta 1381. godine.

Kontura tvrđave prati konfiguraciju terena, pa je tako najveća dužina grada manja od 60 metara, a širina ne prelazi 45 metara. Bedemi Koznika ojačani su kvadratnim kulama, razmeštenim na približno istom rastojanju. Na najvišoj tački grada, na sredini severnog bedema, smeštena je Donžon kula. Kao najbolje očuvana, Donžon kula je verovatno imala stambenu ulogu, uz još nekoliko kula u sklopu utvrđenja

Pored nje, stari grad Koznik sadrži osam četvorostranih kvadratnih kula, dok su temelji porušenih kula su i danas vidljivi. Zbog očuvanih ostataka, arheološki radovi koje je izvodio Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu pružaju odličan uvid u osnovu centralnog gradskog utvrđenja.

Zahvaljujući arheološkim otkrićima, utvđeno je da tvrđava Koznik u svom sastavu imala crkvu manjih razmera, sa bogato oslikanim zidovima i sačuvanim arhitektonskim fragmentima. Ostaci ukrasne kamene plastike, karakteristične za Moravski stil, svedoče o tome da je pridvorna crkva bila izgrađena za vreme vladavine kneza Lazara.

Unutar same tvrđave pronađeni su ostaci cisterne sa četiri bunara, kojima se grad snabdevao vodom tokom opsadnog stanja i ratova vođenih na ovom prostoru. Ceo sistem je napravljen tako da skuplja i čuva atmosfersku vodu. Prilikom arheološkog okrića u bunarima je pronađena bistra voda, što ide u prilog tome da je sistem snadbevanja funkcionisao i vekovima nakon izgradnje tvrđave.

Nameće se zaključak da je Koznik bio zamak kneza Lazara, njegovo utvrđeno pribežište, a da je tek kasnije postao sedište Rasine. Tako dobija smisao bogato ukrašena crkva u obližnjoj Milentiji. Velike građevine uz nju, sa tremovima i dva sprata, zapravo su pravi dvor kneza Lazara - objavio je u članku "Koznik, zamak kneza Lazara" pokojni dr Đorđe Janković.

Koznik je danas pod zaštitom republike Srbije kao spomenik kulture od velikog značaja.

(Espreso / Lepote Srbije)