PRVA ŽENA AKADEMIK U SRBIJI: Ko je bila Katarina Ivanović, HRABRA ŽENA u TUĐINI?

Katarina Ivanović bila je jedna od najznačajnijih žena srpske kulturne istorije. Svojim čuvenim "Autoportretom" ostavila neizbrisiv trag u srpskom slikarstvu.

Jedna je od pionirkih srpskog ženskog slikarstva, a postala je i prva žena akademik i član SANU.

Njena opredeljenja i životni put najbolje je opisao čuveni arhitekta Mihajlo Valtrović, koji je kao upravnik Narodnog muzeja i osnivač Srpskog arheološkog društva, prema pisanju "Iserbia", o njoj rekao: “Živela je život koji joj neće dati umreti, jer je ime besmrtno sviju onih koji su osećali i radili za svoj rod“.

Umetnica je rođena u srpskoj porodici u Vespremu u Mađarskoj, 15. maja, 1811. godine. Otac Lazra, koji je bio trgovac, i majka Marija razvili su kod nje težnju za obrazovanjem i stvaralaštvom. Takvo usmerenje dovelo je do toga da je Ivanovićeva već sa jedanaest godina govorila dva strana jezika, prenosi B92.

O njoj se zna da je detinjstvo provela u maloj srpskoj zajednici, u Stolnom Beogradu, a da je talenat u slikarstvu pokazivala od detinjstva. Slikanje je počela da uči zahvaljujući novčanoj pomoći trgovca Đorđa Stankovića, i to u Pešti, u ateljeu Jožefa Peškog i Revaja, a pohađala je i privatne časove kod bečkog slikara Valdmilera.

Usavršavala se na Akademiji u Minhenu, studirajući dve godine istorijsko slikarstvo, gde je započela studiju istorijski poznate kompozicije "Oslobođenje Beograda" 1806. godine. Usavršavanje je nastavila u Parizu, gde je jedno vreme živela, a pre preseljenja u Beograd, 1846. godine živela je u Zagrebu i Hrvatskoj 1842.

U Srbiji je ostala godinu dana, živeći kod pesnika Sime Milutinovića, a svoj boravak je iskoristila da portretiše mnoge viđene Srbe, među kojima i knjeginju Ljubicu Obrenović.

Slikarski opus

Njen slikarski opus nije veliki, sastoji se od svega 48 slika, od kojih je čak 10 izgubljeno. Narodnom muzeju u Beogradu poklonila je ukupno 23 slike, uz koje je ostavila i zadužbinu od 1000 forinti za njihovo održavanje 1874. i 1880. godine.

Petnaest slika, uključujući i dva autoportreta, danas se čuvaju u Narodnom muzeju u Beogradu, dok se portret Anke Nenadović, udate Topalović, mlađe sestre kneginje Perside Karađorđević, nalazi u galeriji Matice srpske u Novom Sadu. To je prvi ženski portret koji je slikala jedna žena u srpskom slikarstvu.

Po uzoru na sliku "Korpa sa grožđem", holandskog slikara Jana Hita, njena istoimena slika nastala je 1837. godine i predstavlja prvu tematski i likovno zaokruženu mrtvu prirodu. Tu su još i slike „Italijanski vinogradar“ koja je inspirisana njenim putovanjem u Italiju i „Starica se moli pred obed“, nastala nakon puta u Holandiju. Tokom studija u Beču, naslikala je 1839. godine „srpskog Homera“- slepog starca guslara koga slušaju dva Srbina i jedna Srpkinja.

Postala je član Srpskog učenog društva 13. juna 1876. godine i prva žena akademik kod Srba. Kako prenosi "Politika", od tada, među 1.481 naučnikom i umetnikom koji su za 180 godina u Srbiji poneli zvanje akademika - našlo se svega 47 žena. Uvid u ove činjenice pruža edicija „Život i stvaralaštvo žena članova Srpskog učenog društva, Srpske kraljevske akademije i Srpske akademije nauka i umetnosti", u čijem se uvodnom tekstu navodi da je prva žena koja je u Srbiji postala akademik bila slikarka Katarina Ivanović (1811–1882).

Ona je zapravo izabrana u počasno članstvo Srpskog učenog društva, koje je u međuvremenu nastavilo tradiciju Društva srpske slovesnosti. Tek devet godina kasnije, 1885, primljena je još jedna žena, i to iz inostranstva. Dobrotvorka srpskog naroda, književnica i prosvetiteljka Britanka Adelajn Polina Irbi (1833–1911), koja je najpre postala dopisni član, a osam godina kasnije i počasna članica Srpske kraljevske akademije. Na sledeći prijem žene u najvišu nacionalnu naučnu i umetničku instituciju čekalo se više od pola veka, sve do 1939, kada je Isidora Sekulić postala dopisna članica Srpske kraljevske akademije. Ova književnica će, inače, 1950. postati i redovna članica Srpske akademije nauka.

Poslednji dani prve srpske slikarke

Pred kraj života vratila se u Stolni Beograd, gde je živela i radila do smrti. U tom razdoblju života uglavnom je stvarala istorijske kompozicije, žanr-slike i mrtve prirode.

Kao istinski rodoljub, imala je snažnu potrebu da kao umetnica izrazi patriotizam i da ga pretoči u svoje slike. Smatrali su je hrabrom, a ostala je upamćena po svom akademskom statusu i umetnosti, što je za njeno vreme bilo veoma teško postići kao žena. Pristup znanju bio je određen polom, ali je Ivanovićeva uspela da ostane svoja u tuđem svetu, kao i u muškom svetu i svetu svojih slika.

Preminula je u Stonom Beogradu 22. septembra 1882. godine. Njeni ostaci su 1976. godine preneti u Beograd i sahranjeni u Aleji narodnih heroja na Novom groblju.

(Espreso/Ona.rs)