STVAR O BROZU ZA KOJU MNOGI SRBI POJMA NEMAJU: Evo šta je Tito radio sa MAĐARIMA, ovo su mu ZAUVEK UPAMTILI!

Oko 20.000 Mađara pobeglo je u Jugoslaviju pred tenkovima SSSR-a, a nekolicina zaštitu je tražila i od Jugoslavije.

Imre Mec bio je jedan od najistaknutijih studenata koji se sukobio sa vojskom SSSR-a koji je 1956. poslao vojsku za zgazi mađarski ustanak. Imao je 24 godine kad je jednog dana 1958. iz svoje ćelije, kratko nakon tajnog suđenja, stao na zatvorski hodnik i vikao prolaznicima: "Zbogom momci, ja sad idem u smrt! Recite mojim roditeljima da sam ostao hrabar i uspravan! Živela slobodna Mađarska!"

Narednih devet meseci proveo je u ćeliji za osuđenike na smrt, da bi ga u februaru 1959. pomilovali na doživotni zatvor, a četiri godine kasnije, 1963. godine pustili na slobodu. Vlast je, naprosto pogubila nekoliko revlucionara iz ustanka u Mađarskoj iz 1956, tako da pokaže da se ne šali, a onda ostale u tajnosti oslobađala nakon nekoliko godina.

Mec je imao tu sreću da se nije našao među onih 2500 poginulih Mađara koji su 23. oktopbra srušili prosovjetsku vlast u Budimpešti i koji su se od 4. do 11. novembra 1956. borili protiv sovjetske vojske po mađarskim gradovima. Imao je sreću i da se nije našao među onima koje su prosovjetske vlasti osudile na smrt i pogubili kao primer ostalima, nego među dva puta pomilovanima. Ali je imao tu nesreću da odmah nakon ugušene revolucije nije pobegao iz Mađarske, nego je pomagao drugovima u begu preko Austrije i Jugoslavije.

Sve je počelo da se kuva još 5. marta 1953. nakon smrti Josifa Staljina. U većini komunističkih partija u državama istočnog bloka počeli su da nastaju reformistički pokreti, pa tako i u Mađarskoj. Već sredinom te godine premijer Mađarske postao je Imre Nađ, istaknuti komunista koji je zemlju poveo novim smerom socijalizma. Time se zamerio Politbirou u SSSR-u i u aprilu 1955. prosovjetska struja u partiji u Mađarskoj ga je smenila. Ali, konzervativci u Partiji nisu razumeli šta se događa u mađarskom društvu.

Poljski sindikalisti nasilnim protestima upravo su uspeli da izbore određene slobode i to isto tražili su i Mađari. Kod spomenika poljsko-mađarskom nacionalnom junaku Jožefu Bemu u Budimpešti 23. oktobra 1956. okupilo se 20.000 protestanata.

Zahtevali su demokratski socijalizam, ulazak Mađarske u UN, poštovanje ljudskih prava i slično. Do večeri to je bilo već 200.000 protestanata, a generalni sekretar Radničke narodne partije Erno Đero zatražio je intervenciju sovjetske vojske. Sovjetska vojska je, međutim, do parlamenta stigla tek sledećeg dana, tako da je Imre Nađ opet postavljen za premijera jer je stara vlada pala.

Četiri dana trajali su ograničeni sukobi pobunjenih studenata, radnika, sindikalaca, delova pobunjenika iz mađarske vojske protiv Sovjeta s tenkovima, da bi 28. oktobra zavladalo primirje. Mađari, predvođeni partijskim krilom Imre Nađa mislili su da su pobedili, jer su se sovjetske trupe povukle u kasarne. No, 4. oktobra Sovjeti su se vratili, a 1130 tenkova sa 31.550 vojnika sukobilo se sa Mađarima. Sovjeta je poginulo 755, pobunjenika do 3000, još 3000 civila i 11. novembra revolucija je slomljena.

Sa nekolicinom saradnika Imre Nađ je utočište potražio u Ambasadi Jugoslavije u Budimpešti i tamo ga je i dobio. U tom trenutku Josip Broz Tito je započeo vrlo riskantnu igru s pružanjem utočišta pobunjenicima koji su bežali iz Mađarske.

Jugoslaviju je to koštalo trenutnog obustavljanja obećanih 250 miliona dolara kredita od SSSR-a. Kako je hitno postavljeni mađarski premijer Janoš Kadar, odan Kremlju, hitno zatvorio granicu prema Austriji, Mađari su masovno pokušavali da se domognu Jugoslavije. Ukupno oko 20.000 njih u tome je i uspelo i Tito se našao u situaciji da, nakon što je preživeo hladni sukob sa Josifom Staljinom, sada rizikuje otvorenu vojnu intervenciju Nikite Hruščova prema Jugoslaviji.

Edvard Kardelj je kao ministar spoljnih poslova Jugoslavije već na početku intervencije vojske SSSR-a u Mađarskoj počeo da nagovara ambasade u Beogradu da njihove vlade budu spremne da prihvate Mađare. Do kraja novembra te godine bilo je 560 izbeglica, da bi potom krenula reka ljudi. Smeštali su ih prvo u hotele, potom u improvizopvane prihvatne centre.

Titove vlasti ubrzo su odlučile da izbeglim Mađarima dopuste da slobodno odu u koju god žele zemlju na Zapadu, a koja ih je spremna da ih prihvati. Imre Mec nije bio među njima i još je dobro i prošao što je preživeo zatvor sad opet prosovjetskog režima u Mađarskoj iz kojeg je pušten 1963. Srušeni mađarski premijer Imre Nađ, međutim, nije bio takve sreće.

Titu se definitivno jeste žurilo da rešiti problem sa zaštitom Nađa i saradnika, ali ga nije izručio KGB-u koji je tri dana, s tenkovima sovjetske vojske, opsedao ambasadu Jugoslavije u Budimpešti.

Nove mađarske vlasti 22. novembra pristale su da jamče Nađu slobodan prolaz u inostranstvo, ali ga je, istog trenutka čim je napustio zgradu, uhapsio KGB-a i prevezao do Rumunije. Tamo je bio u izolaciji sve dok mu konačno sredinom 1958. nisu sudili u Budimpešti, u tajnosti, i na kraju ga obesili.

Kako je sam Hruščov otvoreno govorio, bila je to lekcija drugima kojima bi takvo što palo na pamet, a možda i pre svih Josipu Brozu Titu.

Kasnijih godina mnogi su građani država iz istočnog bloka tražili put prema Zapadu preko Jugoslavije. Posebno od 70-ih pa sve do kraja i posebno 80-ih Nemci iz DDR-a. Dandanas nemački mediji povremeno pišu o uspomenama begunaca iz Istočne Nemačke kojima je Titov režim pomogao da se domognu Zapadne Nemačke.

(Espreso / Express.hr)