MARGARET TAČER JE BILA MALA MACA ZA NJU! Doživela je porodičnu tragediju, a Jugoslavija pamti njene mere štednje!

Kada su kritički orijentisani Jugosloveni osamdesetih želeli da se narugaju tadašnjoj saveznoj premijerki Milki Planinci, govorili su da je ona „političarka iz vremena Lepe Brene" - folk pevačice Fahrete Jahić-Živojinović, čija je slava u to vreme prevazilazila granice bivše Jugoslavije.

Potonje decenije su od vica napravile skoro istinu.

Za generacije rođene u bivšoj Jugoslaviji pedestih i šezdesetih ona je jedan od simbola funkcionerki Komunističke partije i poznat lik sa televizijskih ekrana, ali mlađim generacijama koje su stasavale turbulentnih 1990-ih godina njeno lice gotovo da je nepoznato.

Bila je prva žena u istoriji na mestu predsednika vlade neke socijalističke zemlje - u fotelji predsednice Saveznog izvršnog veća (SIV - nekadašnji naziv za vladu) bila je ceo mandat od 1982. do 1986. godine.

„Ona je jedna sjajna žena, jugoslovenski orijentisana, mada je uletela na to mesto kad su već počeli da rastaču Jugoslaviju.

„Došla je za premijera kao partijski radnik, ali je bila neverovatno inteligentna i vrlo brzo je učila.

„Kad je bio neko da joj objasni ona je shvatala mnogo brže nego ceo taj SIV koji je sedeo tamo", kaže za BBC na srpskom njen nekadašnji saradnik ekonomista Stojan Stamenković.

Mandat Milke Planinc obeležile su brojne mere štednje, jer je potrošački raj sedamdesetih u Jugoslaviji gotovo preko noći prekinula kriza i nestašice namirnica početkom osamdesetih.

To je bila posledica rasta državnog spoljnog duga, ali se poklopilo i sa smrću neprikosnovenog lidera Josipa Broza Tita 1980.

Jedan od šrafova

Dve godine kasnije Planinc će dobiti na upravljanje državno kormilo, ali sa manjim manevarskim prostorom nego što imaju današnji premijeri.

„Svi jugoslovenski premijeri posle Tita su zapravo bili šrafovi mehanizma, samo je pitanje da li su bili veći ili manji.

„Nijedan od njih nije bio stvarni činilac, iako su neki od njih bili važni političari u republikama, na mestu premijera bili su znatno manje važni jer je tako bila dogovorena federacija", ocenjuje hrvatski istoričar Tvrtko Jakovina za BBC.

Tito je na čelu SIV-a, savezne vlade, bio od 1953. do 1963.

„Tako je i Milka Planinc objektivno bila mnogo važnija u Hrvatskoj tokom deset godina na čelu partije, nego u jugoslovenskom kontekstu kao savezna premijerka.

„Ipak, bila je jedina premijerka u socijalističkom svetu u trenutku kada je žena premijera malo i činjenica da je to prolazilo potuno normalno govori o emancipatorskom potencijalu koji je ta zemlja imala", navodi on.

ČELIČNA DAMA

Taj nadimak čelične dame, po uzoru na britansku premijerku Margaret Tačer upravo je dobila zbog strogih mera štednje usled krize.

Vreme mandata Milke Planinc i Kosor pamti po nestašicama i jako teškom životu.

Ko je bila Milka Planinc?

Rođena je kao Milka Palada u Žitniću kod Drniša u Hrvatskoj 21. novembra 1924. u srpsko-hrvatskoj porodici.

Kao šestogodišnja devojčica zajedno sa roditeljima seli se u Split, gde je završila osnovnu školu i gimnaziju.

U Drugom svetskom ratu pristupa partizanima, komunističkom pokretu otpora koji se bori protiv nemačkih okupatora i njihovih saradnika.

Kraj rata dočekala je na poziciji komesara čete za vezu Jedanaeste dalmatinske brigade sa činom poručnika i kao članica Komunističke partije.

Mediji su je dovodili u vezu sa streljanjima ustaša i masovnim likvidacijama, ali nikada nijedan postupak protiv nje nije vođen.

Jakovina tvrdi da za te tvrdnje nema istoriografskih podataka i da je u to vreme ona samo „jedna od brojnih partizanki".

Posle rata počinje njena uzlazna putanja kao političarke.

Završila je Višu upravnu školu i radila u različitim preduzećima i političkim pozicijama.

Tokom mandata jednog od najuspešnijih gradonačelnika Zagreba Većeslava Holjevca, Planinc je bila zadužena za prosvetu i kulturu od 1961. do 1963.

„Ona je proizvod tog vremena, pa i režima kojeg je prigrlila i u koji je verovala", navodi zagrebački istoričar, koji je Planinc lično upoznao i pisao predgovor za njenu knjigu.

Kao važnu epizodu iz njenog života navodi deceniju kad je rukovodila hrvatskim delom komunistička partije.

Na čelo Centralnog komiteta Saveza komunista Hrvatske Planinc je došla decembra 1971. kada je smenjeno dotadašnje partijsko rukovodstvo, posle takozvanog Hrvatskog proljeća.

Hrvatsko proljeće ili Masovni pokret (Maspok) bio je hrvatski pokret za uvođenje liberalizacije i demokratizacije SFRJ, koji je ocenjen kao seceniostički.

Lideri Maspoka, Savka Dabčević Kučar i Mika Tripalo, između ostalih, izgubili su državne i političke funkcije, a pojedine pristalice su i uhapšene.

Iz unutarpartijskih previranja kao pobednica izašla je upravo Milka Planinc, koja će doći na Savkino mesto.

„Ona je u početku bila deo reformske ekipe u kojoj su bili i Miko, Savka i ostali, ali onda je krenulo razilaženje u kom se Milka Planinc našla s druge strane, smatrala je da to nije dobar put za zemlju.

„Niko tu nije odstupao od Tita i Jugoslavije, ali svi su oni pojavili ispod šinjela Vlade Bakarića", ističe Jakovina.

Bakarić je bio jedan od čelnih hrvatskih komunističkih lidera, vrlo blizak nekadašnjem predsedniku Josipu Brozu Titu.

Jakovina ističe da je u smislu razumevanja socijalizma koji se gradio u Jugoslaviji Planinc bila dobro potkovana - „politički je dobro znala da misli".

„Drugo je pitanje da li je izbor za predsednicu vlade bio ono što je njoj najbolje ležalo, međutim to ionako nisu bili izbori pojedinca.

„Ni njen kabinet nije bio biran kako što se radi u drugim zemljama, to je bio kompromisni kabinet gde su republike licitirale i pretendovale na određena mesta, pa je tako i ona bila izbor Hrvatske, kao vrlo bliska Bakariću koji joj je bio dugo vremena mentor", navodi ovaj istoričar.

Auto-put Bratstvo i jedinstvo - saobraćajnica koja je spajala republike, gradove i omladinu.

„Uspešna premijerka"

Deo premijerkinog jugoslovenskog kabineta - kao specijalni savetnik - ekonomista Stojan Stamenković postao je na preporuku zajedničkog poznanika, ali je ubrzo stekao njeno poverenje.

Uz njegove savete radili su na uvođenju tržišnih mera u tadašnju socijalističku privredu - takozvane mere stabilizacije.

„Mislim da je ona to uspešno radila jer je nasledniku predala mnogo bolju situaciju od one koju je zatekla, ali je on odustao od tih programa", ističe Stamenković koji je danas saradnik Ekonomskog instituta u Beogradu.

U decenijama posle političke karijere i raspada Jugoslavije nije se mnogo eksponirala.

Imala je porodičnu tragediju početkom devedesetih od koje se nije potpuno oporavila.

Na pitanje da li joj je žao što se Jugoslavija raspala, u jednom intervjuu je rekla da u jednu ruku jeste jer je to bila dobra ideja, ali da joj nije žao kada vidi što se dogodilo, pisao je list Danas.

„Ustav iz 1974. godine radili smo razmišljajući i svesno i podsvesno o tome da tu državu treba pripremati za raspad, ali ne onakav krvavi koji je sledio.

„Znam što govorim jer sam ja pisala mnoge amandmane i predloge za taj Ustav, vodeći računa upravo o tome", rekla je Planinc, pisao je Danas.

U kasnijim godinama pripremala je memoare, ali tada već uveliko u kolicima.

„Najtoplije i sa najviše detalja želela se prisećati onoga što je bilo najudaljenije i gde je ona imala najmanje istaknutu ulogu, ali to je karakteristika te generacije.

„Mnogi nisu želeli progovoriti", ističe Jakovina, dodajući da su i pored memoara mnoge epizode iz njenog života ostale neodgovorene.

Privatno je bila vrlo skromna, živela je u stanu koji je za sobu ili dve veći od radničkog stana, navodi Jakovina.

Preminula je u Zagrebu 7. oktobra 2010. u 86. godini.

(Espreso/BBC na srpskom)