ŠOPSKU SALATU OBOŽAVAMO, ALI DA LI ZNATE DA U SRBIJI POSTOJI NAROD PO KOME JE DOBILA IME? Evo gde žive!

Šopi ili Šopovi je regionalni naziv koji se upotrebljava za stanovnike nastanjene na centralnom Balkanu, a koji se po njima naziva Šopluk. Prema Jovanu Cvijiću, Šopluk obuhvata celu zapadnu Bugarsku (uključujući vidinsku, sofijsku i pirinsku regiju), istočnu Makedoniju, deo jugoistočne Srbije i veoma mali deo današnje Grčke.

Šopski predeo (Šopje) je počinjao (prema izvoru sa početka 20. veka) od granica nekadašnje Kneževine Srbije. Šopska središta bila su u 19. veku Radomir, Đustendil, Sveti Nikola, Kratovo ali i Vranje, Niš i Pirot.

U srpskom Šopluku, kao i u delu bugarskog i makedonskog, stanovništvo govori prizrensko-timočkim dijalektom srpskog jezika. “Šopski dijalekat” je krajem 19. veka bio spona između srpskog i bugarskog jezika.

Šopi su oduvek smatrani za pleme unutar srpskog naroda, uz Brsjake i Mijake. Smatralo se da su Srbi u Bugarskoj široko rasprostranjeni, a naročito ih je mnogo bilo do i oko grada Sofije (Serdike). Jedni su bili katolici (Dubrovčani), a drugi mnogobrojni pravoslavci (Šopovi). Mezijski drevni stanovnici Šopi, su jedini sačuvali svoja srpska obeležja, za razliku od Geta, Gorštaka i Besa – koji su pobugareni. Šopovi iz Đustendila i Samokova “nisu ništa drugo do Srbi”, i “Srpsko je do reka Iskar i Meste”, govorilo se 1913. godine.

Za razliku od Bugara, Šope kao i Srbe karakterišu porodične zadruge, kao jedno od bitnih etnoloških karakteristika. Šopovima su u 19. veku označavani stanovnici Sofije. Šop je po nekim izvorima i uvredljiv naziv za Srbe, koji su davali Bugari (ali i Srbi sa severa), Srbima na jugu.

Oni su imalo svoje osobeno narodno osećanje, koje ih je odvajalo od Bugara i približavalo Srbima, onim preko granice. To nisu bili “dobri Bugari”, i zato su bili su predmet stalne pažnje bugaskih vlasti. Srpski naučnik Jovan Cvijić opisujući psihičke varijetete kod srpskog drugog, dinarskog tipa, za peti uzima “Šopski” (torlački). Predstavnici tog varijeteta imaju osobine raje, a često duhovne živosti i sklonosti za šalu. Po Cvijiću, Šopluk je jedan od primera etničke slojevitosti našeg naroda, u kojem žive Srbi dinarci, ljudi karakterističnih duševnih svojstava. Stanovnici Šopluka bili su za razliku od ostalih Srba, sumorniji, sa manje veselosti i humora, vrlo slabe fantazije. Kod njih je i znatno manje taštine i prgavosti; manje su preki i žustri od sunarodnika iz susednih oblasti.

Lingvista i akademik Aleksandar Belić smatrao je, pak, da su ti Šopi (u srpskim krajevima) sudeći po govoru više Bugari nego Srbi. Belićeva knjiga je izazvala revolt u srpskoj javnosti, i kao odbranu od tih “nesrpskih” stavova, sveštenik Miloš Anđelković je napisao brošuru sa opširnim naslovom u kojem se javlja i “krivopis” Belićev. Zbog te knjižice vođen je i sudski proces u Beogradu, a na njemu je bilo reči i o Šopovima – koje je lingvista Belić odvojio od Srba. Čini se da Vukova reforma srpskog jezika udaljila i odbacila mnoge etničke grupe, koje su istorijski pripadale i gravitirale ka Srbima (u centralnoj Srbiji), poput Šopa.

Narodno predanje nedri Šope kao veoma stari narod. Jedna legenda iznosi, da kada je Bog stvarao svet prvog dana je stvorio jednog Šopa, drugog dana drugog i tako redom sve do šestog dana, a onda se umorio i seo sedmog dana da se odmori, pa napravio kalup po kome je stvorio sve ostale ljude. Pored ove legende postoji verovanje, da kad Bog zaželi da vidi kako žive ljudi na Zemlji, siđe na Balkan (Staru planinu) do vrha Vidlič iznad Zabrđa kod Caribroda.

Šop(ov)i su starinački narod Helma i potomci Sribala („grčki“ Tribala), koje Kedrin svrstava u Srbe a Halkokondil u ilirske Srbe i najstariji narod na svetu.

Šopi su kao i Sribali srodnici medskih Rašana, ali ih etimološki izvode od Sapeja, naziva za jedno egejsko pleme koje je samo oblik rašanskog narodnog i antičkog imena Sapai, danas poznatog pod imenom Šopi, Šopovi, koje semantički dolazi od iskvarenog oblika naziva So(r)bi, Sa(r)bi ili (Se(r)bi. Pod ovim imenom na Baltiku postoji srbsko pleme Sabi, dok na Istoku u Petorečju postoje srbski Sobi, po kojima je čitava Indija dobila ime Sofir (< Sobir) kako beleži Sveto pismo.

Po narečju i karakteru, oni i danas imaju više srpske nego bugarske karakteristike. Šopi se razlikuju od ostalih Bugara, kako karakterom tako odelom i običajima. Kod Bugara, za Šope postoji naziv „belodreškovci“, za razliku od Bugara koji nose crnu odeću. Jiriček (Putovanja po Bugarskoj) navodi, da bez obzira na etnografsku neopredeljenost imena Šop, ne može se poreći da stanovnici oko sofijskog, brezničkog i radomirskog polja čine zasebnu celinu, ljudi visokog rasta u belim odelima, „belodreškovci“, koji se razlikuju od “crnodreškovaca” iz istočne Bugarske sa svojim uzanim „čačkali čakširama“ i surim dolakticama.

Sve do pre Balkanskih ratova, pa i danas, obični Bugari su smatrali Šope za nešto posebno razlikujući ih od ostaliih Bugara. Anton Strašimirov navodi, da potpuni bugarski tip ne postoji, verovatno zbog toga što su Bugari nastali od mešavine različitih naroda. Visoke, tanke, plavokose i plavooke ljude srećemo bliže ka srbsko-bugarskoj granici, dok u drugim delovima Bugarske uglavnom su niski, tamnokosi i tamnooki.

Kada su 1836. godine tražili priključenje Srbiji, Šopi su se opredelili po osećanju pripadnosti srpskom rodu, pa se u centralnim delovima Šopluka ne može naići na džamije. Prema izveštaju za nišku eparhiju iz 1878. godine, pored crkava u skoro svakom selu bilo je čak 13 manastira u pirotskom okrugu: Sukovski, Temski, Poganovski, Ržanski, Izatovski, Smilovski, Divljanski… Otuda, Srpska pravoslavna crkva priznaje preko 30 svetitelja šopskog porekla, većinom velikodostojnika među kojima je i šest isposnika zemljoradnika: Jovan Rilski, Prohor Pčinjski, Gavrilo Lesnovski, Joakim Sarandinopoljski, Petar Koritski, Janićije iz planine Diveč i mučenik zanatlija Đorđe Kratovac. Krsna slava u Šopluku je veoma poštovana, a pored verskih običaja, slava ima i ulogu mirenja među rodbinom i prijateljima.

Na šopskom jeziku su pisala i dva velikana srpske književnosti. „Ivkova slava“ i „Zona Zamfirova“ Stevana Sremca pisani su na svrljiško-zaplanjskom pod-dijalektu, a „Koštana“ i „Nečista krv“ Bore Stankovića na moravsko-vardarskom (vranjskom) dijalektu.

Republički zavod za statistiku Srbije je na popisu 2011. godine prikazao Šope kao posebnu statističku kategoriju u rubrici “nacionalna pripadnost”, a tako se izjasnilo 142 stanovnika.

Arizanović je bilo često šopsko prezime u Srbiji.

Čuvena šopska salata potiče iz bosilegradskog kraja.

(Espreso / Opanak)