OVA SRPSKA IMENA SU NASTALA OD "ZVEZDA": Imaju posebnu i prelepu simboliku

Znakovi i simboli koji se dovode u vezu sa zvezdama zastupljeni su kod svih naroda sveta. U hrišćanskoj tradiciji, zvezda je simbol Hristovog rođenja. U Srbiji imena izvedena po zvezdi, najčešća su u crnotravskom kraju i na Vlasini. Zvijezdovići su bili poznata bosanska plemićka, srednjovekovna porodica. Zvezdića ima i Srba i muslimana. Zvezdini, iz Raške doseljeni u Novi Sad, daljinom su iz Ukrajine… Sterija je ime nastalo iz grčkog korena (astera na grčkom znači zvezda), a Šternić prezime iz nemačko-jevrejskog.

Zvezda je nebesko telo, po prirodi slično Suncu. U narodu se pod zvezdom podrazumeva svako nebesko telo koje se noću vidi na nebeskom svodu kao svetla tačka. U figurativnom smislu, ona označava i sreću čoveka koja ga prati kroz život.

Od najstarijih vremena do danas, za nju su vezani mnogi narodni običaji, verovanja, legende, magijske radnje i drugo. Oni su zastupljeni, gotovo, kod svih naroda na svetu. Posebno su brojni znakovi i simboli koji se dovode u vezu sa zvezdama. Postoje u mnogim religijama, učenjima, ideologijama i slično.

Zvezda je bila i ostala inspiracija brojnim umetnicima, u raznim domenima umetničkog stvaralaštva. Mnoga vredna dela iz raznih oblasti umetnosti, posvećena su zvezdama, njihovoj lepoti, tajanstvenosti, gizdavosti… „Ni najlepše godišnje doba ne donosi mu toliko lepote, koliko je doživeo od zvezdanih gomila na plavom beskraju, ni moć koju ima nad ljudima ne uzbuđuje ga kao bludnja zvezda po tišini plavog prostora svijenog u luk.“

Zvezdu kao simbol srećemo i u hrišćanstvu. Ona simboliše i samo Hristovo rođenje. U Bibliji (Starom i Novom zavetu) Isus se spominje pod simbolom zvezde:

„A kad se rodi Isus u Vitlejemu judejskome… dođu mudraci sa Istoka u Jerusalim i kažu: Gde je car judejski što se rodio? Jer smo videli njegovu zvezdu na istoku i došli smo da mu se poklonimo.“

„I oni slušavši cara pođoše, a to, i zvezda koju su videli na istoku, iđaše pred njima dok ne dođe i stade odozgo gde beše dete. A kada vidoše zvezdu gde je stala, obradovaše se veoma velikom radošću.“

Osim toga, zvezda je zastupljena i u narodnom imenoslovu. Skoro da ne postoji narod, u čijoj se nacionalnoj antroponomiji ne pominje zvezda. I u srpskom narodu postoji više ličnih imena i prezimena, koja su nastala po zvezdi ili u vezi sa njom. Ona od davnina žive u srpskom etnosu. Postoje na celom srpskom etničkom prostoru, ali u raznim oblicima.

Srpsko muško ime Zvezdan izvedeno je od imenice zvezda i antroponimskog dodatka – an. Sama reč zvezdan, koja u konkretnom slučaju označava istoimeno lično ime Zvezdan, predstavlja pridev čije je osnovno značenje „obasjan i osvetljen zvezdama, pun zvezda, koji pripada zvezdama, koji je u vezi sa njima, koji potiče i vodi poreklo od zvezda.“ Zvezdan je staro srpsko narodno ime. Upotrebljava se samo u svom izvornom obliku, imena od mila za njega nisu uobičajena. „Koren ovog imena posvedočen je u starom slovenskom imenu Zvezdodrag.“ Ovaj drevni antroponim nastao je spajanjem osnove imenice zvezda i prideva drag. To je učinjeno po uzoru na imena tipa Miodrag, Ljubodrag i druga. Danas se retko sreće.

Zvezda se javlja i među ženskim antroponimima. Ona se bez ikakvih dodataka i nastavaka istovremeno javlja i kao samostalno žensko ime – Zvezda. Dodavanjem nastavaka za ženski rod – a i – ka muškom imenu Zvezdan, nastala su ženska imena Zvezdana i Zvezdanka. Zvezdanka ima hipokoristično značenje. Za sva pomenuta ženska imena, ponegde se koristi nadimak Zvena, kao ime od mila.

Osim ovih izvornih slovenskih imena, u srpskoj sredini javlja se i ime Stela. Pogotovo u novije vreme. Nastalo je po istoimenoj latinskoj reči, koja označava zvezdu. Ono se sreće i kao umetničko ime ili pseudonim, nekih poznatih stvaralaca iz domena kulture i umetnosti. Štaviše, čak se javljaju i mišljenja da je naše izvorno ime Zvezdana, prevod latinskog antroponima Stela.

U krajevima u kojima se govori ijekavski (zvijezda), javljaju se oblici: Zvjezdan, Zvjezdana, Zvjezdanka i Zvijezda. Pored toga, u govoru Srba ponekad je korišćena i ikavska forma zvizda. Potvrdu za to pružaju i neka srpska imena i prezimena. Među njima je i žensko ime Zvizdana, koju pominje i Vuk Karayić u svom „Rječniku“.

Međutim, bez obzira što su ova imena od davnina prisutna kod Srba, ona ne spadaju među njihove frekventne antroponime. Takođe, nisu ni ravnomerno raspoređena. U Srbiji je ova vrsta antroponima najfrekventnija i najrasprostranjenija u Crnoj Travi i na Vlasini (jugoistočna Srbija). U ovim krajevima (u dijalektu se kaže „dzvezda“, pa se pomenuta imena u lokalnim prilikama izgovaraju kao“Dzvezdan, Dzvezdanka“, itd. U crnotravskom i vlasinskom kraju postoji više znamenitih ljudi sa ovim imenima. Među njima je i nekoliko istaknutih solunskih ratnika.

Osim ličnih imena, zvezda se spominje i u nekim srpskim prezimenima. Ona su direktno izvođena od imenice zvezda, ličnih imena u kojima je ona sadržana ili na neki drugi način.

Prezime Zvezdić javlja se u Metohiji. Potiče iz Sredačke župe (Gornje selo kod Prizrena). Po predanju, nastalo je po tome što je njihov predak Jovan Jovanović, dunđerin (zidar) po struci, bio jako vredan pa je čak i noću „po zvezdama“ zidao kuće. Po tome je dobio nadimak Zvezdić, koji je vremenom zamenio izvorno prezime Jovanović. Posle Prvog svetskog rata neke porodice Zvezdića kolonizovane su u selo Piskote kod Đakovice, a neke su odseljene u Prizren, Orahovac, Beograd, itd. Slave Vaznesenje Presvete Bogorodice.

Zvezdin je prisvojni pridev od imenice zvezda, koji se javlja kao zvanično prezime – Zvezdin. Zvezdini su daljim poreklom iz Ukrajine. Do Drugog svetskog rata živeli su u Raški (Ibarska dolina). Posle toga doseljeni su (kolonizovani) u Petrovaradin i Novi Sad gde i danas žive.

Frekventnost imena Zvezdan u Crnoj Travi i Vlasini, potvrđuju i prezimena Zvezdanović. Na ovom području postoje čak četiri familije sa ovim prezimenom, koje međusobno nisu u srodstvu. Ovo prezime je posebno rasprostranjeno u Crnoj Travi. Zvezdanovići žive u crnotravskim selima: Jovanovci (Sveti Nikola), Slavujevcu kod Broda (Sveti Nikola) i Glavšina mahala (Sveti Arhanđel). Neke porodice Zvezdanovića iz Crne Trave, odseljene su (kolonizovane) u Pustu Reku. To je učinjeno 1878. godine posle njenog oslobođenja od Turaka. Naseljeni su u selu Kamenici kod Bojnika, gde ih i danas ima. Zvezdanovići na Vlasini žive podno Čemernika, u Sokolovoj mahali. Slično značenje sa patronimom Zvezdanović, ima i prezime Zvezdanić. Zvezdanići žive u Beogradu a vode poreklo iz Vojvodine.

Od imena Zvezda i patronimskog dodatka -ac, stvoreno je prezime Zvezdanac. To je učinjeno po uzoru na srpska prezimena Trifunac, Damjanac, Stojanac i druga. Međutim, moguće je da je izvedeno i po nekom drugom osnovu. Zvjezdan, kao ijekavska varijanta imena Zvezdan, sadržan je u prezimenu Zvjezdanić.

Osim u ličnom imenu Zvizdana, ikavska forma imenice zvezda, javlja se i u prezimenu Zvezdić. U Srbiji ima više porodica sa ovim prezimenom, različitog etničkog i verskog identiteta. U Kaću kod Novog Sada, žive pravoslavni Srbi koji se prezivaju Zvezdić. Slave Svetog Jovana Krstitelja. Na Pešterskoj visoravni (okolina sjenice) ima i muslimana sa ovim prezimenom. Daljim poreklom su iz Hercegovine.

Ijekavski oblik zvijezda, zastupljen je i u prezimenu Zvijezdović. Zvijezdovići su bili poznata srpska plemićka porodica u srednjovekovnoj Bosni. Iz ove familije (po predanju) potiče i poznati franjevac Anđeo Zvijezdović. Živeo je u XV stoleću. Poznat je po tome, što je posle pada Bosne pod tursku vlast, od sultana Mehmeda II izmolio ugovor kojim se dopušta sloboda veroispovesti hrišćanima u Bosni. Ta povelja sačuvana je do danas i nalazi se u franjevačkoj knjižnici u Fojnici.

U srpskom imenoslovu, pored pomenutih izvornih slovenskih antroponima, postoje i neka imena stranog porekla, koja su takođe nastala po zvezdi.

Jedno od njih je i muško ime Sterija, koje se javlja i u obliku Šterija. Ono predstavlja modifikovanu formu grčkog imena Asterios. Dolazi od grčke reči aster, asteris, koja označava zvezdu. Ono je staro ime koje potiče još iz antičkog perioda, a zastupljeno je i u hrišćanstvu. Postoji i hrišćanski svetitelj sa ovim imenom (Sveti Asterije). Danas ne spada u grupu frekventnih grčkih imena.

Ovo ime uglavnom se javlja kod Srba cincarskog porekla. Cincari ga izgovaraju kao Šteriju. Sadržano i u ličnom imenu Jovana Sterije Popovića, našeg poznatog književnika i naučnika iz prošlog veka. „Steriju su tako prozvali po ocu Grku-Cincarinu, trgovcu. Po materi je bio unuk uglednog srpskog slikara, i pomalo pesnika Nikole Neškovića.“ Prema tome, njegovo kršteno ime je Jovan, a Sterija je ime njegovog oca. U konkretnom slučaju, drugo ime Sterija znači „Steriji“. Ženska forma ovog imena kod Srba nije zastupljena.

Ovo ime je danas, gotovo potpuno iščezlo iz upotrebe, a uspomenu na njega čuvaju prezimena nastala po njemu.

Od punog imena Šterija napravljeno je prezime Šterijević. Šterijevići žive u Beogradu, a doseljeni su iz Makedonije (selo Leunovo kod Gostivara) slave Svetog Nikolu.

Od oblika Štera, skraćenice imena Šterija, napravljeno je prezime Šterić. U više mesta po Srbiji, ima nekoliko porodica sa ovim prezimenom, koje međusobno nisu u srodstvu. U Beogradu više od jednog veka žive dve starosedelačke familije Šterića. Bez obzira što imaju isto prezime i isto krsno ime (Sveti Nikola), nisu u srodstvu. Iz jedne od njih potiče poznati beogradski zanatlija (voskar) Miodrag Šterić, a iz druge profesor Konstantin Šterić. Profesor Šterić je od ženidbe slavio imendan (slavu Car Konstantin i Carica Jelena), a posle sklapanja braka sa Verom Korunović porodica je preuzela njenu slavu Svetog Nikolu za svoje krsno ime. Šterića ima i u Osipaonici, u Smederevskom Podunavlju. Doseljeni su sredinom prošlog veka iz Grčke. Slave Svetog Arhanđela. Po pisanju Dušana Popovića „Cincar Mihailo se 1860. godine doselio iz Pisadora u Osipaonicu i tu otvorio krčmu. Imao je četiri sina. Kasnije su neki od članova ove porodice svoje uhlebljenje potražili u Smederevu i Beogradu, gde i danas žive.“ Osim toga, u Smederevu postoji i druga familija Šterić, koja tu dugo živi i nije u rodu sa Šterićima doseljenim iz Osipaonice. Iz familije Šterić potiče i poznati arhitekta Milica Šterić (1914-1988). Projektovala je više značajnih građevina u Smederevu i Beogradu.

U srpskoj antroponimiji postoje i neka „zvezdana“ prezimena nemačko-jevrejskog porekla. Zvezda se na nemačkom kaže štern i predstavlja istoimeno nemačko prezime. Osim Nemaca, ovo prezime imaju i nemački Jevreji, kod kojih je ono dosta često. Ovo postoji i u našoj sredini. U Beogradu živi stara jevrejska porodica Štern. Doseljeni su pre više od jednog veka „negde iz srednje Evrope (Nemačke ili Poljske).“ Maksim Štern je šezdesetih godina svome prezimenu dodao nastavak -ić, pa je tako nastao srbizovani oblik Šternić.

(Espreso / Srpsko nasleđe br. 13. januar 1999/Rasen)