NEKAD SU BILI GROBLJA! Otkrivamo istinu o znamenitim BG parkovima!

Letnji period pravo je vreme za boravak u prirodi, u nekom od prestoničkih parkova. Sa prvim zracima sunca, beogradski parkovi postaju prave oaze za odmor, igru i opuštanje.

Međutim, ono što mnogi ne znaju jeste činjenica da su upravo znameniti parkovi u srpskoj prestonici nekada bili nešto sasvim neočekivano. Upravo iz tih razloga, izdvojili smo pojedine parkove koje svakodnevno posećuje mnoštvo ljudi, a da pri tom nisu upoznati sa činjenicom koje tajne kriju ove predivne zelene površine.

Tašmajdanski park

Svako ko je ikada bio u Beogradu zna da je ovaj park omiljeno boravište kako mlađih generacija, tako i starijih. Važi za jedan od najlepših i najvećih parkova u glavnom gradu.

Ime "Tašmajdan" nastalo je od turskog naziva za kamenolom. Prema pojedinim starim izvorima "može se slobodno reći da su u Beogradu sva stara zdanja ozidana ovim ovde vađenim kamenom". U katakombama nastalim posle vađenja kamenih blokova, dugo su bila skladišta municije i vojni magacini, a služile su i kao skloništa za ranjene vojnike.

Na području Tašmajdana, vađenje kamena zabeleženo je još od rimskih vremena. Mnogo kamenje koje je ugrađeno u vodovode, zgrad i hramove rimskih građevina Singidunuma potiče sa Tašmajdana.

Međutim, jedna od istorijskih činjenica koja je posebno upečatljiva jeste da se upravo na ovom području nekada nalazilo groblje.

Od kraja 17. pa sve do početka 19. veka Srbi i ostali neturski pokojnici sahranjivani su na prostoru duž današnje Brankove ulice i u neposrednoj okolini, na „varoškom groblju“. Godine 1828., naredbom kneza Miloša, hrišćansko stanovništvo dobija Novo groblje na Tašmajdanu.

Još uvek se mogu pronaći ostaci nadgrobnog spomenika, odmah pored zgrade Seizmološkog zavoda.U današnjem ambijentu taj kamen se lepo uklapa u park, svojim belilom čak oplemenjuje travnjak i ničim ne podseća prolaznike da je to što jeste, odnosno deo nečijeg groba.

Kasnije je preseljeno na prostor između Ruzveltove i Severnog bulevara, gde se i dan danas nalazi pod istim nazivom.

Prema pojedinim izvorima, najveselije na tašmajdanskom groblju bilo je tokom proslave crkvene slave, na dan Svetog Marka. Tada bi se čitav taj prostor ispunio šatrama i sklepanim šupicama. Narod se oblačio svečano, pilo se i slavilo, a grobljem bi odjekivala muzika, dok bi se mladi s čežnjom pogledavali, igrajući u veselom kolu, između i okolo spomenika.

Vašar bi trajao nekoliko dana, a odnos prema mrtvima očigledno je bio nešto drugačiji nego danas. Iako ne tako davno, nešto drevno i pagansko vuklo se za nama i još uvek je bilo veoma snažno.

Akademski park

Akademski park nalazi se u starom jezgru Beograda, na Studentskom trgu, između Vasine ulice i samog trga.

Prostor trga uklapao se u doba Rimljana u sastav civilnog naselja Singidunuma. O izgledu i nameni ovog prostora u srednjem veku nema mnogo podataka. U doba austrijske vlasti u Beogradu, u 18. veku, bio je namenjen vojnim vežbama, a za vreme Turaka služio je za molitve, ali i kao groblje koje se tu zadržalo do šezdesetih godina 19. veka. U njegovoj blizini bile su kuće najznačajnijih Turaka, džamije, turbeti, hanovi i druge javne građevine.

Sredinom 19. veka, ovde su podignute upravne i prosvetne zgrad, a 1863. godine i Kapetan - Mišino zdanje kao privatna palata bogatog trgovca Miše Anastasijevića, da bi kasnije bilo poklonjeno Velikoj školi, a danas je tu Rektorat Beogradskog univerziteta.

Godine 1824. na delu zapuštenog groblja, naspram sadašnjeg "starog zdanja" Univerziteta, srpske vlasti otvaraju pijacu, tzv. "pazarište". Kasnije ovaj prostor postaje poznat pod imenom "Velika pijaca", i ostaje na tom mestu sve do 1927. godine.

Preostali, manji deo svog groblja Turci su ogradili ne bi li na taj način sprečili njegovo dalje uništavanje. Po odlasku Turaka, taj prostor se pretvorio u "poljanče".

Karađorđev park

Karađorđev park je autentično istorijsko mesto logora glavne ustaničke vojske i vojničkog groblja oslobodilaca Beograda pod Karađorđem, 1806. godine.

Spomenik koji je na ovom groblju podigao knez Aleksandar Karađorđević, 1848. godine, prvi je spomenik u Beogradu podignut u slavu jednom istorijskom događaju, istovremeno je i prvi javni spomenik.

Teren parka sa grobljem i spomenikom jedino je mesto sa očuvanim autentičnim materijalnim ostacima koji dokumentuju boravak ustaničke vojske u Beogradu.

Poslednje ostatke ustaničkog groblja, koje se nalazilo na velikom delu parka, predstavljaju dvanaest nadgrobnih spomenika na grobovima ustanika, postavljenih u niz prilikom uređivanja parka.

Park se počeo formirati nakon podizanja spomenika, a znatno je proširen 1903. i 1904. godine, kada je napravljen venjak koji i danas postoji na maloj uzvišici.

Pred Drugi svetski rat, u parku je napravljeno sklonište, u kojem su 6. aprila 1941. godine, za vreme nemačkog bombardovanja, našle smrt 192 nevine žrtve. Kamen ploča na tom mestu podseća na tragičan događaj.

Park na Topličinom vencu

Ovaj park poznat je po mnogim imenima. Neki ga zovu Park kod Palasa, neki park “Proleće”, drugi park “Kod proleća”, jer se tu nalazila kafana “Proleće” još od 1870. godine, a bila je tu i na početku Prvog svetskog rata.

U ovom parku je, tokom 1915. godine, u vreme krvavih borbi „čišćenja“ ulica, posebno na Dorćolu, ali i u centru grada, kao jednoj od retkih zelenih površina u gradu, smešteno improvizovano austrijsko-nemačko vojničko groblje.

U vreme njegovog izmeštanja 1915/16. u parku je podignuta spomen-česma u čast poginulim junacima u borbama oko Beograda. Na njoj je, kao ukras stajalo, ukršteno oružje, jedan šlem, parola austrougarskog carstva Viribus Unitis (Ujedinjenim snagama), kako se zvao i najveći brod Austorugarske.

Iako je bila simbol neprijatljske vojske, ona je stajala još deset godina po oslobođenju, a moguće objašnjenje je da su Beograđani u razrušenom gradu bili suočeni sa mnogo većim problemima i da niko nije imao vremena da misli na nju. Danas je na tom mestu prazan prostor.

Parkom danas dominira impozantan spomenik vojvodi Vojinu Popoviću – Vojvodi Vuku, jednom od najpoznatijih zapovednika srpske vojske, učesniku u borbama za Makedoniju u Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Spomenik tada najpoznatijeg vajara Đorđa Jovanovića, podignut je 1936. godine. Njega nije, kao što je većinu drugih, podigla država,već preživeli saborci Vojvode Vuka i članovi njihove porodice.

Najfascinantnija je činjenica da je spomenik preživeo sve ratove, ali i doba socijalističke države, jer se sa obe strane nalaze lobanje sa ukrštenim kostima, četničko obeležje u Prvom i Drugom svetskom ratu.

Svakako bi bilo zanimljivo znati kakva je bila korelacija između austrougarskih vojnih spomen obeležja i onih koje su podigli Srbi, na jednom malom prostoru parka na Topličinom vencu, i da li su, i kako, egzistirali zajedno.

Mnogi prestonički parkovi danas su uređeni potpuno drugačije, te se nikako ne može naslutiti šta su nekada bili. Ovo su samo neki čija je istorija mnogima nepoznata, ali svakako ne manje važna. Stoga, svaki put kada prolazite ovim zelenim oazama, imajte na umu da upravo ova mesta predstavljaju bitan istorijski segment.

( T. B. )