ZAŠTO JE ORBAN UVEO VANREDNO STANJE? Postoje 3 moguće opcije i sve su povezane sa Putinom

U ponoć će u Mađarskoj stupiti na snagu vanredno stanje koje je proglasio mađarski premijer Viktor Orban. Proglašenje vanrednog stanja stiglo je praktično odmah nakon što je Orban formirao vladu temeljem pobede na zadnjim parlamentarnim izborima i nakon urgentne izmene mađarskih zakona prema kojima je sukob, rat i prirodna katastrofa u susednoj zemlji dovoljan razlog za uvođenje vanrednog stanja. Još je nejasno šta potez Viktora Orbana tačno znači, ali s obzirom na dramatičnost njegove objave mogla bi imati značajne posledice i na Evropsku uniju kao zajednicu nacija.

S obzirom na to da je Viktor Orban uz Vladimira Putina trenutno jedini pravi autokrata u Europi koji kontroliše državu uz pomoć stranačke političke nomenklature i grupe bogatih oligarha, otvara se pitanje što će jednom autokratu dodatne valsti koje ga de fakto pretvaraju u neku vrstu modernog diktatora? Zadnje diktature takvog tipa na teritoriju sadašnje EU postojale su u doba Sovjetskog saveza, kada su bivše članice istočnog bloka (Rumunska, Bugarska, Poljska, Čehoslovačka, Mađarska) imale marionetsko-diktatorske režime bez demokratskih izbora. S obzirom na to da su građani tih zemalja krajnje osetljivi na taj deo svoje istorije, Orbanovo uzimanje viših vlasti zaslužuje detaljniju analizu, pogotovo jer je poznato da se radi o političaru koji je u vrlo dobrim odnosima s Vladimirom Putinom.

Iako je više-manje nakon pandemije i početka sukoba u Ukrajini ekonomsko-politička situacija u celoj EU vrlo napeta, Mađarska je jedina članica koja uvodi vanredno stanje. Isto tako, Mađarska je jedina članica EU koja je otvoreno išla na rušenje dogovora članica EU o embargu na uvoz ruske nafte, što bi bila do sada najjača mera u obračunu sa ruskim režimom.

Neposredno pre objave vanrednog stanja u Mađarskoj Viktor Orban jednostavno je odbio da učesvuje u raspravi evropskih lidera o naftnom embargu koji se treba održati sledeće nedelje. Mađarski premijer napisao je pismo predsedniku Evropskog saveta Šarlu Mišelu u kojem kaže kako njegova zemlja ne može podržati sankcije bez dodatnih detalja o tome kako će finansiranje EU pomoći Mađarskoj da se reši zavisnosti od ruske nafte. „Raspravljati o paketu sankcija na visini lidera bez konsenzusa bilo bi kontraproduktivno“, napisao je Orban u pismu Mišelu.

U situaciji kad se razrađuje nacrt evropskog REPowerEU plana od 210 milijardi evra, otvara se pitanje koji su pravi ciljevi mađarskog premijera i zbog čega je sada uveo vanredno stanje, jer više članica dele slične rizike, ali se niko ne ponaša kao Mađarska.

Postoji više mogućnosti šta potezi Viktora Orbana znače, ali je teško posceniti njihovu verovatnost. Moguće opcije na koje cilja Orban možda su:

a) U svakom slučaju Orban želi da nastavi energetski biznis s Rusijom odnosno Putinovim režimom jer od toga Mađarska i njeni oligarsi imaju puno koristi te stoga mađarski premijer ne mari za temeljne principe zajedništva EU. U ovoj opciji moguće je da se mađarski premijer kladi kako EU ionako nema svetlu ekonomsko-političku budućnost te mu se energetski pakt s Putinom čini najjednostavnija i najprofitabilnija opcija.

b) Mađarski premijer perfidno prikazuje Mađarsku kao kolateralnu žrtvu sankcija prema Rusiji te insistira da EU nadoknadi sav trošak tranzicije prema mađarskoj energetici koja neće biti zavisna od Rusije. Osim što je nejasno zbog čega bi EU finansirala mađarske rizike dosadašnje energetsko-interesne integracije s Rusijom, zanimljivo je da Orban ionako ne želi prihvatiti druge linije distribucije energentima, a tu je Hrvatsku naveo kao eksplicitni primer.

c) Moguće je da Orban nema jasnu viziju svega što sledi, pa zapravo pokušava igrati i na opciju A) i na opciju B), računajući da će se u jednom trenutku prilagoditi onoj opciji koja je za njega, njegovu stranku i mađarske oligarhe optimalna. Pri tome su diktatorske vlasti koje dobija uvođenjem vanrednog stanja samo dobrodošla nuspojava.

Ako se razmotre sve tri opcije, jasno je kako u svakoj od njih Orban računa s nekom vrstom partnerstva s Putinom koji istovremeno sprovodi specijalnu vojnu operaciju u Ukrajini. Ako Orban ne prekine politiku toplih energetskih odnosa s Rusijom, pitanje je vremena kada će EU morati da raspravlja o suspenziji glasačkih prava Mađarske u telima EU, pa čak i o isključenju iz članstva. Moguće je čak da Orban anticipira takav sled događaja, pa ga želi preduhitriti proglašavanjem vanrednog stanja.

Prema pisanju Hungary Today, Orban insistira da je rat u Ukrajini opasnost za „…Mađarsku, našu fizičku sigurnost, opskrbu energijom i financijsku sigurnost obitelji i ekonomije… Vlada koja je danas prisegnula trenutno je počela s radom. Gledajući rat u susednoj zemlji, ne želimo izgubiti ni jednu sekundu…“

Uz to, Orban se nedvosmisleno ogradio od politike koju želi nametnuti EU:

„Videli smo kako rat i sankcije iz Brisela donose ekonomske probleme i drastični rast cena. Svet je na ivici ekonomske krize. Mađarska mora ostati van ovoga rata te zaštititi svoju finansijsku sigurnost i porodicu“.

Što znači Orbanova objava da Mađarska mora ostati van ovog rata; znači li to da ne želi stati na stranu EU, odnosno protiv Putina, političara koji mu je među prvima čestitao pobedu na zadnjim izborima? Orban je tek najavio pojašnjenja zbog čega mu trebaju izvanredne ovlasti odnosno izvanredno stanje, ali je najavio da će koristiti „sve metode na raspolaganju kako bi zaštitio Mađarsku i Mađare“. Ukratko, nejasno je i koje su sve to metode (političke, diplomatske, ekonomske, finansijske, vojne, policijske…?), i od koga štiti Mađarsku i Mađare?

Orban mađarskoj javnosti poručuje kako bi uvođenje sankcija Rusiji dovelo do 50-60 postotnih poskupljenja goriva u situaciji kad su te cene na najvišoj visini u 40 godina. „Zbog naše geopolitičke situacije isključivanje ruske nafte za Mađarsku nije moguće bez preuređenja rafinerijskih kapaciteta i ubrzanja investicija u našu energetsku infrastrukturu… dok relevantno finasiranje EU za nas postoji samo na papiru“. U prevodu s 'orbanovštine': Zašto bi, dakle, Orban i njegovi oligarsi prestali zarađivati na poslu s Rusima, ako im EU ne nadoknadi izgubljeno? „Solucije moraju stići pre sankcija“, poručio je Orban institucijama EU i drugim članicama.

Za EU nije dobro niti kad bi pozadina Orbanovih ekstravagantnih poteza bio 'samo' stari sukob oko raspodele sredstava iz fonda Oporavka i otpornosti. Naime, Brisel je izdvojio oko 2 milijarde evra koje bi trebale pomoći zemljama središnje Evrope da investiraju u novu energetsku infrastrukturu, ali su odlučili da kanal distribucije tog novca bude program Oporavka i otpornosti. S obzirom na to da je Mađarska de facto blokirana u korišćenju sredstava Oporavka i sigurnosti zbog korupcije, netransparentnosti i nepoštivanje vladavine zakona, Orban možda pokušava uceniti ostatak EU ne brinući za prolivanje krvi u Ukrajini. Tako bi mađarski prmeijer osigurao novac za finansiranje projekata u Mađarskoj, kojom bi mogao mirno nastaviti sa vladavinom u kojem nema istinske demokratije, slobodnih medija niti vladavine prava prema standardima liberalnih zapadnih demokratije. Istovremeno je Orbanu Putinov model vladanja jednostavno očigledno bliži od evropskog pa Mađarsku userava tamo gde on želi biti. To je društvo moćnika u koje spadaju Putin, kineski predsednik Si Đinping, turski predsednik Erdogan…. i niz drugih moćnika poput onih iz arapskih nedemokratskih režima. Sve su to lideri koji se ne uklapaju u političke standarde Zapada.

Zasad se čini kako Orbanova vlast po pitanju uvoza energenata iz Rusije namerava nastaviti posao kao da nema rata u Ukrajini. Mađarske kompanije pristale su na način plaćanja kakav je tražio Gasprom, a Budimpešta planira ubrzati završetak nuklearne centrale u suradnji s Rusijom. Taj projekt je težak 12,5 milijardi evra.

Moguće je kako mađarski premijer zbog energetike i drugih biznisa oligarha procenjuje da mu se uopšte ne isplati prekidati prijateljstvo s Putinom, iako se zbog osetljivosti tog pitanja u Mađarskoj nekoliko nedelja pre izbora morao pretvarati da je barem delom na strani ukrajinskih žrtava.

Sada je potrebno pratiti reakcije iz Poljske. Desna vlast s Orbanovom deli mnoga politička načela, ali Poljacima je dodvorničko prijateljstvo s Putinom nakon agresije na Ukrajinu ipak potpuno neprihvatljivo zbog puno više stope straha od ruskog političkog, ekonomskog ili vojnog uticaja.

(Epreso/Jutarnji list)