HRVATSKA BESNA ZBOG SERIJE SA TUĐMANOM: Napravili su KARIKATURU od njega!

HTV je u ponedeljak u prime time terminu na Prvom programu emitovao prvu epizodu igrano-dokumentarnog serijala “Rat prije rata” čiji je autor Miljenko Manjkas. Na predstavljanju jesenske programske sheme “Rat prije rata” proglašen je jednim od najvećih HTV-ovih aduta, no nakon prikazivanja prve epizode se čini kako su stručni kriteriji na javnoj televiziji toliko potonuli ako se jedan nemušti i diletantski delo smatra velikim adutom.

- Igrano-dokumentarna serija 'Rat prije rata' obrađuje raspad Jugoslavije, najdramatičnije razdoblje nakon Drugog svetskog rata, koje je okončano poslednjim ratom u Evropi. Arhivska i memoarska građa nedvosmisleno otkriva da je prekrajanje Jugoslavije pomno planirano, baš kao i rat bez kojeg se prekrajanje nije moglo provesti. Osvajačkim planovima srpskih unitarista prethodile su i obaveštajno-političke pripreme koje su intenzivno trajale čitavu deceniju. Brojni politički procesi i događaji iz tog perioda ostali su nerasvetljeni, zbog ratova koji su kasnije usledili. Serija 'Rat prije rata' rasvetljava te događaje.

Karikaturalni Tuđman u izvođenju Dražena Kühna

Tako glasi službena najava ove Manjkasove igrano-dokumentarne serije koja definitivno obrađuje jednu zanimljivu temu - deceniju koje je prethodilo krvavom raspadu Jugoslavije kroz kontekst delovanja tajnih službi - ali na neuverljiv, pristran i zanatski nezadovoljavajući način.

U prvoj epizodi, naslovljenom “Pregažena zakletva Titu”, posebno su nenamerno smešni igrani delovi koji zbog slabosti režije, dijaloga i glume izgledaju karikaturalno. Na primer, Franju Tuđmana glumi Dražen Kühn, glumac najpoznatiji po svojim komičnim ulogama i sasvim je neuverljiv kao poslovično namrgođeni prvi hrvatski predsednik. U Manjkasovoj režijskoj i Kühnovoj glumačkoj interpretaciji Tuđman s kraja 19070-ih i početka 1980-ih izgleda kao grintavi penzioner koji proklinje Beograd i bavi se detaljnom analizom Titove sahrane. Najsmešniji trenutak te scene svakako je kad Kühnov Tuđman kaže da je njemu bila “senzacionalna bomba” što se Titova supruga Jovanka Broz pojavila na Titovoj sahrani.

Tuđman je svakako u svom ponašanju, specifičnom načinu govora i mimici nudio dobrim satiričarima mnogo materijala za ismevanje, no Manjkas Tuđmana očigledno ne želi satirizovati, nego ga pozicionira kao pronicljivog i hrabrog nacionalnog lidera u nastajanju, pa je zato i zabavnije što Tuđman u Kühnovom izvođenju ispada kao karikatura.

Manjkasova režija je diletantska

Ništa bolji nisu ni igrani delovi koji prikazuju generale JNA koji kuju planove protiv Hrvatske, a vrhunac apsurda u njima svakako je kratka scena u kojoj Stojan Matavulj kao ministar odbrane SFRJ Veljko Kadijević sedi za svojim radnim stolom, potpisuje neke papirima i onda podigne telefonsku slušalicu.

- Jesu li kuriri spremni? Pošaljite ih - kaže Matavulj odnosno Kadijević, a sledeći kadrovi su arhivski snimci tenkova JNA praćeni zvucima sirena za uzbunu. Zahvaljujući Manjkasovoj diletantskoj režiji ispada da je Kadijević saznao da je plan JNA za napad na, valjda, Hrvatsku spreman tek kad je podigao tu telefonsku slušalicu - usput, pre toga nije pritisnuo ni jednu tipku na telefonu - te da je onda već u sledećoj sekundi dao naređenje za napad. Ko je na drugoj strani tog telefonskog razgovora naravno da ne saznajemo.

Dokumentarni dio ovog igrano-dokumentarnog serijala nije ništa bolji. Izbor sagovornika je često nejasan, pa na primer do kraja prve epizode ostaje misterija zašto nekoliko pripadnika ATJ Lučko pričaju u kameru kako su kao deca doživeli vest o Titovoj smrti. Takođe nije dosledno provedeno predstavljanje i kontekstualiziovanje sugovornika koje Manjkas bira, pa se tako jasno i logično objašnjava zašto su u dokumentarcu izjave Miroslava Tuđmana, ali ne i Mirka Galića ili Bože Vukušića. Potonji je, nota bene, u Nemačkoj 1980-ih osuđen za ubistvo, a u Hrvatsku je izručen početkom 1990-ih da bi postao, kako se to kaže “ugledni publicist”. To da je Vukušić osuđeni ubica Manjkas, naravno, ne spominje.

Haotičan narativ prve epizode

Prva epizoda je i narativno posve haotična - započinje sastankom vrha JNA, onda se vraća na poslednje Titove dane u ljubljanskoj bolnici, onda se prebacuje u Tuđmanovu zagrebačku vilu, pa se bavi Udbinim tajnim biznisom itd. Sve više funkcionira po principu slobodnih asocijacija, nego kao uverljiv istorijsko-dokumentaristički narativ.

Manjkas u prvoj epizodi plasira i nekoliko navodnih tajnih dokumenata Udbe, ali ne objašnjava ni kako je došao do njih ni kada su tačno nastali, niti je li njihova autentičnost naučno proverena. Kako su prezentovali, to komotno mogu biti i neki papiri koje je neko nakucao na pisaćem stroju dva dana pre početka snimanja “Rata prije rata”, što je još gore ako je zaista reč o autentičnim dokumentima. U prvoj epizodi se plasiraju i razne nebulozne teze o svemoćnosti Udbe, te se čak sugeriše kako je Udba kriva za pljačkašku privatizaciju iz 1990-ih. Čini se da će Manjkasov igrano-dokumentarni projekt ići u smeru afirmacije desničarske teorije zavere o svemoćnom "Udbokosu" koji i danas kontroliše Hrvatsku. Time se poručuje da rat zapravo nije završio, te se hrvatske građane želi zadržati u permanentnoj psihozi i uverenju da ne smemo živeti normalno i u miru, nego stalno ratovati protiv "žutih i zelenih vragova".

Sve u svemu, prva epizoda “Rata prije rata” uopšte ne deluje obećavajuće i ne može se smatrati ozbiljnim istorijskim dokumentarcem. Ali to zapravo nije iznenađujuće s obzirom na to ko je autor i kako je ovaj serijal uopšte završio na HTV-u.

Tko je Miljenko Manjkas?

Miljenko Manjkas u javnosti je ostao najpoznatiji kao urednik zloglasnih Motrišta 1990-ih, propagandne emisije koja je na HTV-u služila za obračun s kritičarima Franje Tuđmana, da bi kasnije postao i urednik Večernjeg lista, poznat između ostaloga po homofobnoj kampanji u kojoj su objavljivani činjenično neutemeljeni članci i manipulativne fotografije.

Nakon toga je pak bio savetnik za medije u HDZ-u dok je tu stranku vodio Tomislav Karamarko.

Potpis Siniše Kovačića

“Rat protiv rata” je pak rezultat ugovora između Manjkasove tvrtke Intermedia i HRT-a koji je doslovno na zadnji dan svog mandata vršitelja dužnosti direktora HRT-a potpisao Siniša Kovačić. Bilo je to 30. septembra 2016., a ugovor Kovačića i Manjkasa težak je 400 hiljada kuna plus PDV. Manjkas je tada angažovao za razvoj scenarija, odnosno projekta.

- Ugovor sam očekivao početkom rujna, a ne 30. septembra kada je i potpisan. Kažem vam, doveli su me pred svršen čin. Očekivao sam celi projekt, a dobio sam samo razradu scenarija - požalio se Manjkas tada u razgovoru za Index.

U svakom slučaju, dvije godine kasnije možemo gledati rezultat tog Kovačićeva potpisa na Prvom programu HTV-a. Nezamislivo je da bi takav diletantski uradak emitovao britanski BBC ili njemački ARD, no isto je tako postalo nezamislivo da se HRT može uopšte upoređivati s najboljim evropskim javnim televizijama.

Bonus video:

Espreso intervju - Joško Broz

(Espreso.co.rs/Index.hr)