Teri Džons - istorija izvrnuta naopačke kao čarapa: najgenijalniji niz lekcija iz (alternativne) istorije ikada

Teri Džons (1942-2020), velški glumac, režiser, scenarista, pisac i istoričar, član humorističke trupe Monti Pajton, neverovatni je genije koji je ostavio za sobom tridesetak napisanih knjiga, pedesetak scenarija, pedesetak odigranih uloga u filmovima, još toliko u TV emisijama i crtanim filmovima, šesnaest režiranih i jedan producirani film... Opus za koji bi nekom drugom trebalo pet života. Izborom iz njegovih glumačkih, scenarističkih i režiserskih ostvarenja bavićemo se u nekom sledećem tekstu.

S obzirom na obimnost i razuđenost aktivnosti ove renesansne ličnosti par excelance, ovom prilikom izdvojićemo samo jedan segment njegovog stvaralaštva u kojem je dao možda najveći doprinos britanskoj, evropskoj i svetskoj kulturi: istoriografski i dokumentaristički rad. Naime, dovoljno bi bilo da je snimio samo tih nekoliko dokumentarnih TV serija o istoriji civilizacije, da bude zauvek upamćen kao veoma bitan autor.

Diplomirao je engleski jezik i književnost na Oksfordu - važno je imati u vidu da kao Velšanin uvek ima izvesnu kritičku distancu u odnosu na englesku kulturu i svoj satirički talenat uvek rado koristi za kritiku engleske kulture - ali ga je veoma brzo istorija privukla više nego književna teorija. Već tokom studija zainteresovao se za srednjovekovnog engleskog pesnika Džefrija Čosera, pa je istražujući njegova dela i život ušao u veoma podrobno proučavanje istorije.

Zahvaljujući njegovim istraživanjima antičke i srednjovekovne istorije Evrope, ali pre svega njegovim uvidima i originalnim razmišljanjima o proučavanoj građi, dobili smo jedinstvena remek dela istoriografske dokumentaristike, u vidu niza tematskih emisija, koje su, kako je vreme promicalo, napredovale od izvanrednih do revolucionarnih.

Predstavićemo ta ostvarenja u najkraćim crtama.

Krstaški ratovi (Crusades), 1995, dokumentarni mini serijal

Četiri epizode - "Naoružani hodočasnici" (Pilgrims in Arms), "Jerusalim" (Jerusalem), "Džihad" (Jihad) i "Uništenje" (Destruction) pružaju veoma detaljan uvid u najvažnija dešavanja od početka do završetka epohe krstaških ratova, sa veoma kritičkim odnosom prema evropskim vitezovima i istorijskim superstarovima poput Ričarda Lavljeg Srca, koga je već tada prikazao kao lošeg kralja, još goreg muža, nepoštenog čoveka i fanatičnog ubicu na bojnom polju, dok je vitezove krstaše prikazao kao neopisive varvare i primitivne glupake u susretu sa daleko sofisticiranijim civilizacijama pravoslavnog hrišćanstva i islama. Nijedan raniji ni kasniji autor nije tako otvoreno i brutalno razrušio sve evropske mitove iz doba krstaških ratova i prikazao ružno naličje osvajačkih pohoda ka daleko kulturnijim zemljama i narodima Bliskog Istoka. Ako mislite da je tema dosadna, ništa ne brinite, Džons koristi sav svoj humor baš kao prilikom snimanja bilo koje epizode Monti Pajtona.

Drevna otkrića (Ancient Inventions) 1998, dokumentarni mini serijal

Tri epizode: Gradski život (City Life), Seks i ljubav (Sex and Love) i Rat i konflikt (War and Conflict) govore o nekim pojavama koje smatramo modernim, a zapravo su nastale još u drevnim vremenima, poput gradova, seksualnih sloboda i ratnih pohoda, sa svim kulturnim pomacima koje su donele sa sobom. Iako u ovom serijalu Džons u načelu priprema teren za neka važnija dela koja će snimiti kasnije, već ovde je primetan originalni tok njegovih misli i razumevanje materije daleko dublje i prodornije od uobičajenih.

Iznenađujuća istorija (Surprising History) 2002 dokumentarni mini serijal

Tri epizode: Rim, Egipat i Seks i ljubav. Orijentisan mnogo više ka životu običnog čoveka u drevnim vremenima nego ka životima i dostignućima slavnih istorijskih ličnosti, Džons u ovom serijalu pokušava da rekonstruiše kako je živeo obični građanin u vreme Rimskog carstva, Egipatskog carstva i kako je izgledao seksualni život u tim razdobljima. Duhovite opaske i skečevi se podrazumevaju.

Srednjovekovni životi (Medieval Lives) 2004 - igrano-dokumentarni TV serijal

Sedam epizoda: Seljak (The Peasant), Razbojnik (The Outlaw), Putujući pevač (The Minstrel), Filozof (The Philosopher), Kralj (The King), Dama (The Damsel), Monah (The Monk) i Vitez (The Knight). Džonsova genijalnost u ovom serijalu dolazi do svog klasičnog oblika; kroz niz veoma zabavnih igrokaza nalik na Monti Pajton skečeve, praćeno naracijom koja razobličava jednu po jednu predrasudu, mit i iskrivljenu predstavu koje imamo o srednjem veku i ljudima koji su tada živeli, Džons dolazi do zapanjujućih i veoma dobro branjenih zaključaka da su ljudi srednjeg veka bili daleko moderniji i sličniji nama nego što smo spremni da mislimo. Izdvaja se epizoda o putujućim pevačima - Minstrelima, koja pokazuje da je muzički biznis i u srednjem veku funkcionisao veoma slično kao i danas.

Priča o broju jedan (Story of 1) 2005 - igrano-dokumentarni film

Genijalni dokumentarac koji pokazuje koliko je i kako uvođenje brojčanog sistema uticao na razvoj civilizacije. Nastanak brojčanih sistema Mespotomije, Starog Rima, Indije i prikaz kakvu revoluciju je izazvao u Evropi prelazak sa rimskih cifara na indijski, koji se pogrešno zove arapskim. Teri Džons je u ovom dokumentarcu uspeo u nečem naoko nemogućem: da matematiku učini zabavnom.

Varvari (Terry Jones: Barbarians) 2006 - dokumentarni mini serijal

Četiri epizode: Primitivni Kelti (The Primitive Celts), Divljački Goti (The Savage Goths), Brainy Barbarians (Pametni Varvari - Grci i Persijanci) i Smak sveta (The End of The World). Najznačajnije ostvarenje Terija Džonsa i apsolutno nezaobilazni udžbenik alternativne istorije Evrope i Bliskog istoka. Na neverovatno duhovit i vrcav način Teri Džons dokazuje da je sva rimska istorija, koju je evropska civilizacija nasledila kao zvaničnu, običan falsifikat, a da su najteži varvari u istoriji čovečanstva bili zapravo sami Rimljani, koji su uništili sve što je bilo najvrednije u naučnom i kulturnom svetu starog veka i izazvali mračno doba. Za razliku od njih, oni narodi koje su Rimljani smatrali varvarima imali su izrazito sofisticirane civilizacije čiji jedini nedostatak je bilo to što nisu bile militantne poput Rima.

Bonus video: