OTAC GA OSLEPEO, A SIN UBIO: Kažemo da slavimo Svetog Mratu, a obeležavamo našeg kralja sa NAJTTRAGIČNIJOM SUDBINOM

Mnogi domovi u Srbiji 24. novembra obeležavaju sećanje na Svetog kralja Stefana Dečanskog iz roda Nemanjića, sina kralja Milutina i oca cara Dušana Silnog. Pomen mu se daje na ovaj dan jer je to datum njegove smrti (24/11 novembra). Međutim, ovaj dan u narodu se odvajkada naziva Mratindan ili sveti Mrata.

Ko je Sveti Mrata i kakve veze ima sa srpskim kraljem, pitaju se mnogi.

Naime, nekada se na ovaj dan u narodu proslavljao Sveti Martin, čije su ime Srbi skratili u Mrata. Crkvenom odlukom na ovaj dan premeštena je slava posvećena srpskom kralju Stefanu Dečanskom. Na ovaj dan (24/11 novembar) pominje se i slavi više svetitelja, kao uostalom i većinom dana u godini. Tako se od davnina u Hrišćanskoj crkvi toga dana slave Sveti mučenici Mina, Viktor i Vikentije. Potom je dodata i uspomena na Sv. mučenicu Stefanidu. Zatim, u Vizantiji i slavljenje uspomene na Sv. ispovednika Teodora Studita. U Ruskoj crkvi se na taj dan takođe slavi blaženi Maksim, Hrista radi jurodivi čudotvorac moskovski. Kod nas je opšte poznato da se toga dana slave i Sv. Stefan Dečanski i Sveti Martin – Mrata.

Nekada su Pravoslavna i Rimokatolička crkva koristile zajednički, julijanski kalendar. Po julijanskom kalendaru, dan Sv. Martina u Rimokatoličkoj crkvi bio je 11. novembra, što upućuje da je ovaj kult bio jak i među pravoslavnim Srbima, jer su i nakon reforme, Srbi 11. julijanskog novembra nastavili da običajno proslavljaju dan po imenu „Mratindan“ ili „Mratinje“, kao i svetitelja po imenu „Sv. Mrata“. 11. novembar po julijanskom kalendardu, u 20. i 21. veku pada na 24. gregorijanski novembar.

Hrvati kao rimokatolici takođe koriste ista imena – Martindan/Mratindan, Martinje/Mratinje, zajednički svečev nadimak “Sv. Mrata” i izreka “Sv. Mrata, sneg na vrata”, što upućuje da je u dalekoj prošlosti među svim Južnim Slovenima kult Sv. Martina bio izuzetno jak i da se običajno proslavljao po rimskom kalendaru u tada jedinstvenoj Hrišćanskoj crkvi, te da se sa tom praksom među Srbima nastavilo i nakon Raskola 1054. godine i prevage carigradskog kalendara.

U Srpskoj pravoslavnoj crkvi negira se ovakva veza pravoslavnog Mratindana sa rimokatoličkim Martindanom i objašnjava da je “Sv. Mrata” narodni nadimak za kralja Stefana Dečanskog, koji se obeležava 11. novembra / 24. novembra. U istorijskim izvorima o Stefanu Dečanskom srpski kralj se nigde ne pojavljuje pod ovakvim nadimkom, već samo pod imenom Sveti Stefan Slepi. Poznato je da je naš narod i pre rođenja Sv. Stefana Dečanskog bio hrišćanski narod, i da je 24/11 novembra praznovao ovog svetitelja koga je nazivao Svetim Mratom. A postojali su i tzv. „Mratinci” – vučji praznici od 22. do 27. novembra.

Sveti Mrata se među starim Srbima smatrao zaštitnikom vukova. Period od Đurđica do Sv. Mrate zove se “Mratinci”. U ove dane Srbi su strogo poštovali određene običaje i prognozirali kakvo ih vreme očekuje naredne godine, na osnovu vremenskih prilika tokom Mratinaca.

Sveti Martin – Mrata rođen je u četvtom veku. Bio je hrišćanski svetitelj i episkop grada Tura. Otac mu je bio rimski oficir, tako da se i Martin protiv svoje spremao za vojničku službu. Nakon jedno neobišnog događaja, kada je prosjaku dao svoj vojnički ogrtač, javio mu se u snu Isus Hristos. Martin je napustio vojnu službu nakon toga, krstio se i postao hrišćanin. Ubrzo zatim se zamonašio u eparhiji Svetog Ilarija Poatijskog, i tamo provodio život pun hrišćanskih podviga.

Protiv njegove volje postavljen je za episkopa u gradu Turu. Radio je predano u turskoj eparhiji i vodio tešku borbu sa neznabošcima i jereticima arijancima. Umro je 397. godine.

I kao što, po tradiciji, dan Sv. kneza Lazara slavimo kao Vidovdan, po Sv. Vidu koga je naš narod slavio i pre Kosovske bitke, pa se taj naziv zadržao u uspomeni ovoga dana, tako na Sv. Stefana imamo Mratindan.

(Espreso / Opanak)