DIŠEMO OTROVAN VAZDUH: 15 gradova u rizičnoj kategoriji, problem postoji više od 5 godina!

Valjevo, Kraljevo, Novi Pazar, Popovac, Kragujevac, Zaječar, Zrenjanin, Subotica, Beograd, Niš, Pančevo, Smederevo, Kosjerić, Užice i Bor – sve su to gradovi Srbije koji su tokom prošle godine imali vazduh treće kategorije, odnosno prekomerno zagađen vazduh jednim ili sa više polutanata, pokazuje konačno objavljeni godišnji izveštaj o stanju kvaliteta vazduha na teritoriji Srbije u 2020. godini državne Agencije za zaštitu životne sredine (SEPA).

Praktično, gotovo da nema područja Srbije u kojem merni instrumenti SEPA tokom prošle godine nisu zabeležili aerozagađenje, što znači da nekoliko miliona građana naše zemlje udiše vazduh zagađen raznim polutantima, među kojima su najopasnije suspendovane PM čestice, smeša dima, čađi, prašine i kiseline uz teške metale, koje je Svetska zdravstvena organizacija proglasila odgovornim za preuranjenu smrt 3.600 ljudi svake godine u Srbiji.

- Na teritorijama Valjeva, Kraljeva i Novog Pazara tokom 2020. godine vazduh je bio treće kategorije, usled prekoračenja graničnih vrednosti koncentracija suspendovanih čestica PM10 i PM2,5. U Popovcu, Kragujevcu, Zaječaru i Zrenjaninu vazduh je takođe bio treće kategorije, zbog prekoračenja granične vrednosti za PM10 čestice, a u Subotici zbog PM2,5 čestica. Usled prekoračenih graničnih vrednosti suspendovanih čestica, vazduh treće kategorije bio je i u aglomeracijama Beograd, Niš, Pančevo, Smederevo, Kosjerić i Užice. U aglomeraciji Bor vazduh je bio prekomerno zagađen usled prekoračenja granične vrednosti sumpor-dioksida – navodi se u izveštaju SEPA.

Bor je, inače, kako su pokazali podaci automatskih stanica za monitoring kvaliteta vazduha, jedini grad u Srbiji gde je srednja godišnja vrednost koncentracija sumpor-dioksida bila iznad granične vrednosti od 50 mikrograma po kubnom metru i iznosila je 74 mikrograma po kubnom metru. Prekoračenja dnevne granične vrednosti ovog polutanta na tri merna mesta u Boru trajala su 58, 17 i 10 dana prošle godine.

Izveštaj SEPA što se tiče zagađenja azot-dioksidom pokazuje da granična godišnja vrednost od 40 mikrograma po kubnom metro nije nigde prekoračena, ali su se prekoračenja dnevnih graničnih vrednosti javljala u prestonici, na mernim mestima Mostar, Vračar i Novi Beograd.

Prekoračenje godišnje granične vrednosti PM10 čestica od 40 mikrograma po kubnom metru zabeleženo je na čak 18 mernih mesta u 13 gradova. Prekoračenja dnevnih graničnih vrednosti od 50 mikrograma tokom 2020. godine bilo je na svim mernim mestima i njihov broj se kretao od dva dana na stanici Kamenički Vis do čak 148 dana na stanici Smederevo Radinac. Najveće dnevne koncentracije PM10 tokom 2020. godine izmerene su na stanici Beočin Centar (432) i na stanici Pančevo Narodna bašta (412 mikrograma po kubnom metro)

Kada je reč o po zdravlje ljudi još opasnijim PM2,5 česticama, prekoračenje godišnje vrednosti od 25 mikrograma po kubnom metru, zabeleženo je na mernim mestima Valjevo (45), Novi Pazar (41), Niš_IZJZ (40), Kosjerić (38), Pančevo Narodna bašta (37), Užice (33), Smederevo Centar (32), Beograd Veliki Crljeni (32), Niš O.Š. „Sveti Sava” (31), Beograd Stari grad (30), Kraljevo Policijska uprava (30), Beograd Obrenovac Ušće (30), Pančevo Vojlovica (29), Novi Beograd (28) i Subotica ZZJZ (28 mikrograma po kubnom metru).

- U Evropi su suspendovane čestice najznačajnije zagađujuće materije koje negativno utiču po zdravlje stanovništva. U brojnim studijama uticaja pokazana je veza između srednje godišnje vrednosti PM10 i zdravstvenih efekata na gradsko stanovništvo, jer ove čestice prodiru direktno u pluća gde izazivaju upalne procese i pogoršavanje zdravstvenog stanja ljudi sa srčanim i plućnim bolestima. Indikator izloženosti gradskog stanovništva delovanju suspendovanih čestica pokazuje kojoj prosečnoj koncentraciji je svaki stanovnik gradske sredine izložen. Za Republiku Srbiju izračunat je indikator izloženosti gradskog stanovništva delovanju suspendovanih čestica PM10 i uzimajući u obzir kriterijume i raspoloživost podataka u 2020. godini, dobijeno je da on iznosi 36, dok vrednost indikatora izloženosti stanovništva zagađenju PM2,5 iznosi 26 mikrograma po kubnom metru – konstatuje se u izveštaju SEPA.

Problem postoji još od 2016. godine

Agencija, inače, u poslednjem izveštaju o stanju kvaliteta vazduha u Srbiji, potvrđuje da nije reč o skorašnjem problem, odnosno, da se pogoršanje kvaliteta vazduha nastavlja iz godine u godinu.

- U periodu 2016-2020. godine Beograd je imao prekomerno zagađen vazduh, uglavnom zbog povećanih koncentracija PM10 i PM2,5, ali i zbog povećanih koncentracija NO2 što je bio slučaj u 2017. godini. Aglomeracija Novi Sad u prethodnih pet godina uglavnom ima čist vazduh ali je 2019. godine zabeleženo prekomerno zagađenje zbog prisustva suspendovanih čestica PM10. Bor je tri godine za redom (2016-2018. godine) bio svrstan u prvu kategoriju, ali je 2019. i 2020. godine godišnja vrednost SO2 uslovila treću kategoriju-prekomerno zagađen vazduh. Aglomeracije Pančevo i Niš su 2016. godine imale čist vazduh ali su četvrtu godinu zaredom u trećoj kategoriji-prekomerno zagađen vazduh zbog zagađenja suspendovanim česticama. Aglomeracije Smederevo i Kosjerić su 2018, 2019. i 2020. godine imale kvalitet vazduha koji pripada trećoj kategoriji zbog zagađenja suspendovanim česticama PM10 i PM2.5. Vazduh u Valjevu, kao i u Užicu, poslednjih pet godina je prekomerno zagađen zbog povećanih koncentracija PM10 i PM2,5. Grad Subotica je pet godina zaredom u trećoj kategoriji kao posledica zagađenja suspendovanim česticama.

Kraljevo je i dalje, četvrtu godinu zaredom, u trećoj kategoriji kao posledica zagađenja suspendovanim česticama – upozorava se u ovom godišnjem izveštaju.

Kada je reč o uzrocima zagađenja, a kako je navedeno u izveštaju SEPA, dominantan udeo emisija suspendovanih čestica PM10 poticao je iz toplana snage manje od 50 MW i individualnih ložišta, njih 51 odsto što je za 6 odsto u odnosu na prethodnu godinu. Slede sektor industrije, poljoprivrede, drumskog saobraćaja i sektor proizvodnje električne i toplotne energije.

Kod PM2,5 čestica, pak, uticaj toplana snage manje od 50 MW i individualnih ložišta na ukupne emisije ovog polutanta bio je izuzetno veliki i iznosio je 67 odsto, ali ipak za 10 odsto manje nego prethodne godine. Potom, kao uzroci ovog zagađenja, slede sektor poljoprivrede, industrije i saobraćaja.

(Espreso / Blic)