NAŠI LJUDI U HOLIVUDU (1. deo): SLAVKO VORKAPIĆ - Velikan američke i jugoslovenske kinematografije

Prošle sedmice smo vas kroz prilično detaljan razgovor upoznali sa Milenom Zdravković, mnogouploslenom, traženom i cenjenom koncept-dizajnerkom srpskog porekla s one strane Atlantika, a ta priča je zapravo odjek te sporotinjajuće ali ipak postojane tradicije angažmana ovdašnjih filmskih stvaralaca u Holivudu i na nekim drugim, za film srećnijim i berićetnijim adresama. Kroz priču u par nastavaka podsetićemo se udarnih imena sa najznačajnjim ili barem najupadljivijim dostignućima.

U uvodu u izvrsnu knjigu na tu temu, "Stranci u raju" Dejana Kosanovića i Dinka Tucakovića (izdanju "Stubova kulture" iz 1998. godine) istaknuto je sledeće:

„Film nas je povezivao i povezuje nas sa svetom na mnoge načine: kao sredstvo masovne komunikacije, kao dokument vremena, kao zabava, umetnost... Domaći dokumentarni i igrani filmovi nas prerdstavljaju u svetu; strani filmski žurnali, strani dokumentarni i igrani filmovi takođe govore o nama, onako kako nas autori-stranci vide. I, naravno, obrnuto – mi na isti način saznajemo o drugima. A svaka od tih spona bi mogla da se razmatra, o svakoj od njih bi mogla da se napiše knjiga.“

Tako bi i sa današnje tačke gledišta najubedljivija i najreferentnija spona mogao da bude veliki i znameniti Slavko Vorkapić, koji je, na radost, ponadajmo se, mnogobrojnih, ponovo aktuelizovan u našoj kulturi. Vorkapić (1894-1976) je u svetu filma bio univerzalna i renesansna ličnost - reditelj, montažer, stručnjak za specijalne efekte, teoretičar filma, kao i pedagog, dok je karijeru zapravo otpočeo kao slikar. U Holivud je stigao pre bezmalo stotinu godinu (1921. godine), gde je radio i borio se za nove pozicije i šanse kao scenograf, epizodni glumac, a onda i kao reditelj.

Istorije filma beleže da je, u saradnji sa Robertom Florejem, stvorio jedan od prvih američkih zbilja avangardnih filmova (reč je o ostvarenju "The Life and Death of 9413 – a Hollywood Extra"), a tu su i filmovi Fingal’s Cave (1940) i Forest’s Murmurs (1941).

Nakon toga usredsredio se na filmsku montažu, te je ubrzo postao jedan od vodećih stručnjaka tog doba za specijalne efekte. Uporedo sa pomenutim, istrajno i pomno se bavio i istraživanjem mogućnosti filma kao medija, kao i vizuelnih vrednosti i svojstava filmskog pokreta i, kako takođe navode Kosanović i Tucaković u svojoj knjizi, kreativnog korišćenja filmske slike i zvuka, čime je zavredeo jedno od vodećih mesta teoretičara filma čak i na svetskom nivou. Čak i za laike posebno je zanimljiv njegov tekst "Psihološki osnovi delotvorne filmografije".

Predavao je teoriju filma na Univerzitetu Južne Kalifornije (USC), a u bivšoj Jugoslaviji je bio predavač na beogradskom Faklultetu dramskih umetnosti. Godine 1955. na ovim prostorima režirao je zapažen film Hanka, ekranizaciju romana Isaka Samokovlije; u filmu o ljubavi i mržnjama među tadašnjimn Romima uloge su odigrali Vera Greović (u naslovnoj roli), Jovan Milićević, Mira Stupica, Vaso Kosić, Mihajlo Mišo Mrvaljević, Jelena Keseljević, Karlo Bulić, Katarina Ignjatović, Predrag Laković...

U Srbiji i dalje ima znalaca, filmoljubaca i entuzijasta koji poštuju lik i delo velikog stvaraoca, pa je od 2014. godine u Vorkapićevoj rodnoj Rumi (zapravo, rođen je 1894. u selu Dobrinci, nedaleko od Rume) postoji i razvija se Festival jednominutnog filma Mister Vorky u čast ovog maestra, filmska smotra o kojoj je Espreso već pisao, a Vorky je, naravno, bio njegov američki nadimak.

U istom periodu u stvaranju svetskih filmova bili su aktivni i drugi sineasti sa naših prostora: Nikola Drakulić, Franjo Ledić, Maks Kalmić, Ranko Jovanović, Josip Novak, Milutin Ignjačević i drugi, ali je Vorkapić dosegao najviše kote i ostvario najveće domete.

Bonus video: