GREJHAUND: RAT NA OKEANU UŽIVO - Hrt koji nadmudruje čopor nemačkih podvodnih vukova

Ime filma. Greyhound (značenje: hrt, ali u pitanju je ime broda, a imena brodova se ne prevode na srpski)

Godina proizvodnje: 2020

Zemlja proizvodnje: SAD

Režiser: Aron Šnajder (Aaron Schneider)

Žanr: ratni film, periodna drama, istorijski spektakl

Uloge: Tom Henks, Elizabet Šu, Stiven Grejem

Gotovo bez ikakvog uvoda, režiser filma Greyhound, Aron Šnajder, poznatiji kao direktor fotografije niza značajnih ostvarenja i režiser samo jednog filma pre ovog (Get Low, 2009), baca nas pravo u vatru. Sve što smo uspeli da saznamo o glavnom junaku izvan pomorske bitke je to da ima verenicu (Elizabet Šu) s kojom će se venčati ako preživi rat, kao i to da je po prvi put postao kapetan bojnog plovila - razarača Grejhaund. Pošto se u američkoj mornarici tokom prve polovine 2. svetskog rata niko od oficira nije otimao za misiju prelaska Atlantskog okeana, kapetan Ernest Krauze (zanimljivog, upadljivo nemačkog prezimena) postaje i komandir cele grupe bojnih brodova koji štite konvoj američkih trgovačkih brodova na putu ka Velikoj Britaniji.

Iako Grejhaund nije film zasnovan na stvarnom događaju, već samo inspirisan istorijskim događajima, nije zgoreg prisetiti se istorijske lekcije koja se tiče pomorskog rata na Atlantiku. Dakle, za Veliku Britaniju od životne važnosti su bile isporuke sirovina i naoružanja iz SAD, ali Nemačka je imala nadmoć na Atlantiku zbog velikog broja podmornica koje su sa lakoćom uništavale ogroman deo američkih brodova, što trgovačkih, natovarenih sirovinama, što ratnih, koji su plovili kao zaštitnica. Izumitelj kompjutera, Alan Tjuring, ujedno je i čovek koji je uspeo da dešfruje kod nemačke mašine za šifrovanje Enigma i tako su saveznici uspevali da otkriju podatke o kretanju podmornica. Osim toga usavršavanje radara, sonara, mornaričkih aviona i torpeda polako su donosili prevagu moći u korist SAD i Velike Britanije, pa već od 1943 nemačke podmornice nisu više predstavljale veliku pretnju, Ipak, radnja ovog filma smeštena je u vreme kada su nemačke podmornice bile još uvek nadmoćne.

Tom Henks u ulozi pomorskog kapetana direktno asocira na njegovu ulogu u filmu Kapetan Filips (2013) u kom uspeva da nadmudri moderne somalijske pirate, pa tako i ovde igra igru nadmudrivanja opasnog i surovog neprijatelja koji ne poštuje nijedan moralni zakon. Iako u ovom filmu podmornice nisu predstavljene kao vidljiva neprijateljska sila od krvi i mesa (sa izuzetkom provokatorskih povremenih radio poruka i torpeda koja preteći jure ka "nama"), ipak neizbežno se prisećamo filmova o ratovanju podmornicama, kao što su "Lov na Crveni oktobar" (1990) i ništa slabiji "Fantom" (2013).

Odsustvo podrobnije karakterizacije, kako kapetana Krauzea koji je vrlo škrto ali ipak makar minimalno uveden u priču, i naročito ostalih likova koji su nam prosto bačeni u lice, zapravo na čudan način doprinosi naturalističkoj sirovosti naracije: situaciju zaista doživljavamo onakvom kakva jeste, iz vizure glavnog junaka, koji mora da se snalazi u okolnostima u kojima se našao, sa posadom kojoj nije uspeo čestito ni da zapamti imena i činove, ali kako radnja odmiče, iz opšteg sivila izdvajaju se likovi koji su sposobniji od ostalih i uspešnije obavljaju borbene zadatke, pa samim tim i spasavaju žive glave celog tima.

Neprijatelji su predstavljeni prosto kao loši momci, poput Indijanaca u vesternu. Ta crno-bela slika na moralnom rendgenu neće se menjati onako kako bi se od jednog ovovremenog filma dalo očekivati, ka nijansiranijem prikazu, već upravo suprotno, ka sve naglašenijem kontrastu: zli neprijatelj postaje sve gori i crnji, sve nezajažljiviji i podmukliji, bez ikakvih naznaka poštovanja međunarodnih konvencija o pravilima ratovanja. Nemci idu i korak dalje: provociraju preko radio veza i pokušavaju da uteraju strah u kosti posade Grejhaunda, napadaju gotovo isključivo noću kada Amerikanci ne vide ni prste pred nosom, i gotovo isključivo po nekoliko podmornica na jedno plovilo istovremeno.

Ipak u mršavoj karakterizaciji kapetana Ernesta Krauzea, jedna osobina nam je nedvosmisleno stavljena na znanje: on je visoko moralan čovek i iskreni hrišćanin, pa i u trenucima kada svi članovi posade slave zbog uništene prve neprijateljske podmornice, Krauze izgovara "Ne radujmo se, to je pedeset izgubljenih duša." U drugoj sceni, kada sazna od podoficira da je brod ostao samo sa šest mina, Krauze izgovara Hristove reči iz Jevanđelja po Mateju "Budite mudri kao zmije a bezazleni kao golubovi", što su naši tragično neobrazovani prevodioci izobličili u potpuno besmislenu sentencu.

Iako je gledaocu jasno da glavni junak neće stradati, jer ipak je ovo film koji ima mnogo više veze sa korenima holivudske produkcije i sa klasičnim američkim ratnim filmovima Džona Forda, Sema Fjulera ili Roberta Oldriča, nego sa postmodernim istraživanjima mogućnosti cinizma poput radova braće Koen, Denija Bojla, pa čak i našeg Srđana Dragojevića kao autora jednog od najznačajnijih postmodernih ratnih filmova svetske kinematografije (Lepa sela lepo gore), režiser uspeva da nas navede da se osećamo kao da smo doslovce članovi posade Grejhaunda u trenucima kada bespomoćno posmatramo podvodne štrafte koje prave po dva torpeda koja se približavaju "našem" plovilu iz različitih smerova. Na takve prizore gledalac može da reaguje samo želucem, kao i na scene kada kapetan vešto naređuje nagle zaokrete broda koji se toliko naginje da mozak posmatrača reaguje prirodnim napadom panike. Ipak, kada poput mornara shvatimo da nam je kapetan upravo spasao živote veštim manevrisanjem i da je opasnost minula, prirodno je da na kratko odahnemo - do sledećeg torpeda, ili eksplozije jednog od "naših" brodova u blizini, pa čak i jedva izbegnutog sudara sa jednim od "naših" trgovačkih brodova usred noćne bitke.

Ono što nije pružio u dramaturgiji likova, režiser je više nego nadoknadio izvanrednom akcijom i napetošću - ali to nisu akcija i napetost sa estetikom video igara, kakvu najčešće srećemo u akcionim filmovima novije proizvodnje gde slika i zvuk nasrću na naša čula vida i sluha i bacaju nam avione, kamione, šrapnele i raskomadane delova tela u krilo. Naprotiv, režiser ovog filma intuitivno je došao do recepta kako da gledaoca navede da se emotivno useli u kadar umesto da kadar izvrši invaziju na gledaoca. Gledalac svim svojim telom oseća sve što oseća i bilo koji član posade Grejhaunda, ali to nisu bubetanja bioskopske stolice u 6D bioskopu, već autentični osećaj frustriranosti pred opasnostima koje vrebaju sa svih strana, i ubijaju neke od "naših" saboraca - namerno stavljam navodnice na reč naši, jer američke vojnike zaista nikada nisam doživljavao kao svoje, još od klasičnih vesterna u kojima američka konjica dolazi u poslednji čas da spasi "dobre momke" od "prljavih i zlih".

U tom smislu, Grejhaund je neuporedivo uspeliji ratni film od izvikanog i brojnim nezasluženim nagradama ovenčanog 1917, o kom smo već pisali. Bespomoćnost ljudskog bića pred mašinerijom smrti je osećaj koji ovaj film nudi i to je više nego dovoljan razlog da u njega uložite sat i po svog vremena, jer verovatno ni knjiga C.S. Forestera "The Good Shepherd" koju ovaj film ekranizuje ne može da dobaci tako daleko.

Ocena: 4

Bonus video: