jazz
SVETI DŽON KOLTREJN - diskutabilni svetac i neprikosnoveni muzički velikan
Veliki džez muzičar i autor, Džon Koltrejn, proglašen je za "pravoslavnog" svetitelja od strane religiozne organizacije koja je sebe nazvala Afrička pravoslavna crkva, iako Koltrejn za svog života nije imao nikakve veze sa ovom organizacijom, a sa hrišćanstvom je imao veoma nekonvencionalan odnos. Kada su religiozna uverenja u pitanju, Koltrejn je bio definicija new age duhovnosti, što je izrazio svojom objavom na albumu "Meditations" (1965): "Ja verujem u sve religije". Niko ne bi bio zbunjeniji od samog Džona Koltrejna kad bi saznao da će ubrzo nakon svoje smrti biti proglašen za hrišćanskog svetitelja.
Kad se kaže da je džez više od muzike, obično se misli na veoma važnu ulogu koju ovaj muzički pravac zauzima u istoriji afroameričke kulture. Za oko 5 hiljada ljudi, iz petnaest parohija Afričke pravoslavne crkve, ima čak i dodatnu vrednost.
___________________________________________________________________________________________
Šta je Afrička pravoslavna crkva?
Osnovana je 1921. godine u Čikagu odvojivši se od Episkopalne crkve - verzije Anglikanske crkve prilagođene duhovnosti američkih crnaca, koja danas ima oko 1.8 miliona vernika u SAD. Osnivača Afričke pravoslavne crkve, Aleksandra MekGvajera, rukopoložio je za episkopa Žozef Rene Vilat, francuski starokatolički episkop koji je svoje vladičanstvo stekao u Sirijskoj pravoslavnoj crkvi, ali se u istoj nije dugo skrasio. Antiohijski patrijarh Ignjatije Afrem Prvi je u poslanici iz 1938. nazvao Afričku pravoslavnu crkvu "sektom koja tvrdi da ima apostolsko prejemstvo stečeno preko Vilata". MekGvajer je bio bliski saradnik Markusa Garvija, velikog jamajkanskog borca za prava crnih ljudi širom sveta. I Aleksandar MekGvajer i Afrička pravoslavna crkva pokazivali su težnje ka pravoslavlju, usvojivši pravoslavnu liturgiju, ikonografiju i mnoge druge elemente pravoslavne crkvenosti, ali nikada nisu prihvatili pravoslavne kanone niti su stupili u punu zajednicu sa tradicionalnim pravoslavnim crkvama. Afrička pravoslavna crkva obavila je značajnu misionarsku delatnost u Africi, osnovavši svoje parohije u Ugandi, Keniji i Južnoj Africi, ali one su većinom prešle pod jurisdikciju Aleksandrijske patrijaršije. Afrička pravoslavna crkva danas ima oko 5 hiljada vernika, i mada je u više navrata pregovarala sa Ruskom zagraničnom pravoslavnom crkvom o priključenju, nikada nije postala kanonska pravoslavna crkva.
____________________________________________________________________________________________
Džez je nastao na marginama američkog društva, u crnačkoj zajednici pogođenoj rasizmom. U prvoj deceniji XX veka izvođen je po sumnjivim klubovima i bordelima Nju Orleansa, odakle se proširio na ceo svet. Tokom dugog postojanja, prošao je kroz više faza i transformacija.
Danas se džez u Sjedinjenim Državama neguje kao posebno kulturno blago u Džez Linkoln centru, finansiranom od strane države. Zanos koji ume da izazove ipak nije u potpunosti nestao. Na pojedinim mestima je doslovno obožavan, zahvaljujući legendarnom izvođaču Džonu Koltrejnu.
Koltrejn je blistao šezdesetih godina, u vreme kada je džez gubio na popularnosti, i jedan je od velikana istorije muzike. Rođen je u Severnoj Karolini 1926, a sa više od 40 studijskih albuma prošao je kroz sve pravce džeza i postao revolucionarni saksofonista i kompozitor. Kuriozitet je to što ga je ubrzo posle smrti 1967, izazvane karcinomom jetre, manja grupa obožavalaca proglasila za božanstvo.
_____________________________________________________________________________________________
Duhovnost Džona Koltrejna
Koltrejnov deda po majci bio je protestantski propovednik Afričke metodističke episkopalne sionske crkve. Džom Koltrejn odgajan je kao protestantski hrišćanin (i sahranjen je u Luteranskoj crkvi u Njujorku), ali je njegova prva supruga Huanita Grabs promenila veru i postala muslimanka, izvršivši veliki duhovni uticaj na Džona, koji je pročitao Kuran. 1957 Koltrejn je imao mistično religiozno iskustvo koje mu je po njegovim rečima pomoglo da se oslobodi ovisnosti o heroinu i alkoholu. U tekstu na omotu albuma "Love Supreme", Koltrejn je napisao da je "Božjom milošću doživeo duhovno buđenje koje ga je odvelo ka bogatijem, punijem i produktivnijem životu. U to vreme, u znak zahvalnosti, skrušeno sam se molio Bogu da mi daruje sredstva i privilegiju da usrećim druge ljude pomoću muzike." On govori o Bogu u univerzalističkom smislu i ne propoveda nijednu religiju. Nešto kasnije u tekstu na omotu albuma Meditations (1965) Koltrejn je izjavio "Ja verujem u sve religije." Pored Biblije i Kurana, Koltrejn je proučavao i poštovao hinduističke knjige poput Bhagavad Gite.
____________________________________________________________________________________________
Kult Džona Koltrejna
Nakon smrti Džona Koltrejna, vernici hrama Jardbrd (Yardbird Temple) u San Francisku proglasili su ga za inkarnaciju Boga Tvorca. Ista grupa je Čarlija Parkera smatrala za reinkarnaciju Svetog Jovana Krstitelja. Nešto kasnije, ova zajednica priključila se Afričkoj pravoslavnoj crkvi, koja je u znak kompromisa sa njima 1982. lokalno kanonizovala Džona Koltrejna kao svetitelja. Lokalna kanonizacija je uvek kompromisni postupak koji se događa kada jedan deo crkve poštuje neku ličnost kao svetu, ali o tome nema saglasnosti u celoj crkvi.
Koltrejn je dobio svoje ikone slikane u tradicionalnom pravoslavnom ikonografskom kanonu, a hram Jardbrd proglašen je za hram Svetog Džona Koltrejna. U tom hramu u okviru liturgije svira se muzika Džona Koltrejna, koju tamošnji vernici smatraju za duhovno nadahnuće koje im pomaže da se približe Bogu.
(Korišćeni delovi teksta Ljubisava Panića "Džez saksofonista kao svetac pravoslavne crkve" objavljenog u City Magazinu.)
Bonus video: