OVAJ SRBIN JE BIO USTAŠA I PONOSIO SE TIME: Na nadgrobnom spomeniku SVE PIŠE i to na ĆIRILICI!

Kojo Oborina se celog života ponosio što je bio ustaša, pa je tu reč za života uklesao i na vlastiti nadgrobni spomenik. I to ćirilicom.

Zašto ćirilicom, pitate.

Zato što je ustaša Kojo bio Srbin, pravoslavac. Ćirilica je bila materinje pismo ovog okorelog ustaše.

Spomenik se nalazi na starom pravoslavnom groblju u mestu Poplat kod hercegovačkog gradića Stoca na Bregavi.

Na Kojinom grobu crno na belo stoji, velikim štampanim ćiriličnim slovima: “Ovđe počiva Kojo Oborina“. Ispod toga je navedena godina Kojina rođenja (1852.), dok godina smrti nije uklesana. Umesto toga, u donjem redu epitafa piše “Ustaša 1875. - 1878.”, a u najdonjem redu dodano je: “Spomenik podiže sebi”.

Kojo je, prema tome, ustaševao nekoliko godina sredinom druge polovine 19. veka, desetak godina pre Pavelićevog rođenja i pola veka pre osnivanja ustaškog pokreta.

Tako je pune 54 godine pre nego što će Pavelić u emigraciji osnovati ustaški pokret, u južnim delovima današnje Bosne i Hercegovine izbio znameniti Hercegovački ustanak (1875. - 1878.) u kojem su hercegovački hrršćani zajedno ustali protiv turskog zuluma, te su sami sebe nazivali “ustašama”.

Kad kažemo “zajedno ustali”, mislimo na istorijsku činjenicu da su se u tom protuosmanskom ustanku zajedno, rame uz rame, borili Hrvati i Srbi, odnosno katolici i pravoslavci. Da, i muslimani takođe.

O ovome je dosta pisao ljubuški novinar i publicist Dušan Musa, inače autor dva istoriografska rada o Hercegovačkom ustanku i urednik zbornika “Uloga Hrvata u Hercegovačkom ustanku”, objavljenog 2009. godine u Ljubuškom. Nakon što je sasvim slučajno otkrio grob Koje Oborine i njegov ustaški epitaf na ćirilici, krenuo je u prekopavanje arhiva te nekoliko godina kasnije, u Državnom arhivu Crne Gore na Cetinju, pronašao da su se prvim ustašama zvali ustanici Luke Vukalovića (1852. - 1862.), dakle Srbi iz jugoistočne Hercegovine.

Notirajući da su se ustašama kasnije zvali i učesnici Hercegovačkog ustanka - podjednako katolici i pravoslavci - Musa navodi da su se tim imenom kitili i domicilni muslimani, protivnici austro-ugarske aneksije Bosne i Hercegovine, koji su 1882. u opštini Kalinovik podigli ustanak protiv austro-ugarske vlasti, zajedno sa Srbima. Taj ustanak vodili su Salko Forta i Stojan Kovačević, Musliman i Srbin.

“Dakle, ustaše su u različitim razdobljima, odnosno ustancima, bili ne samo Hrvati, nego i Srbi i Bošnjaci. Istorija nam je ipak zajednička”, piše Dušan Musa, a istu tezu u spomenutom zborniku “Uloga Hrvata u Hercegovačkom ustanku” konstatira i dr. Anđelko Mijatović:

“U drugoj polovici 19. veka u Hrvata, Srba i Crnogoraca, hrišćana i muslimana u BiH, naziv ustaša bio je uobičajen za svakoga ko je ustao na oružje da bi izvojevao neke slobode i prava.”

U analima iz tog doba sačuvan je “Letopis porodice Lučića i Parohije sutorinske od 1680. do 1930. godine” (Zavičajni muzej Herceg-Novi, 2000.), čiji je autor prota Špiro Lučić, a koji, među ostalim, govori o crnogorskim i srpskim ustašama iz Hercegovačkog ustanka koji su mnogo decenija kasnije, 1940. godine, tražili penzije od kraljevske vlade u Beogradu. Navodeći da su u tom trenutku na životu bili još samo dvojica ustaša, Vuko L. Jančić i Risto J. Ivetić, prota Lučić beleži:

“I danas oba živa stara ustaše od ratnog Ministarstva iz Beograda uživaju dobrovoljačko pravo iz god. 1875. - 1878. mesečno 500 dinara još od 1935. godine.”

I srpska štampa iz druge polovine 19. veka koristila je izraz “ustaše” u pozitivnom tonu. Tako novosadski list “Zastava” u broju od 5. jula 1876. godine, u doba Hercegovačkog ustanka, objavljuje članak pod naslovom “Pravila za ustaše”, u kojem se ističe “čast i dugotrajna uzdržljivost ustaške vojske”, te se navode i imena ustaških vođa, pri čemu se apostrofira da je među njima i jedan Hrvat - vojvoda don Ivan Musić, inače vođa Hrvata u Hercegovačkom ustanku.

Hrvati su imali zapaženu ulogu u Hercegovačkom ustanku. Musa tako naglašava da je zapovednik najvećeg ustaničkog bataljuna, Popovsko-ljubinskog, bio Hrvat Miše Tomašević, zvani Kukica, koji je imao devet četa u bataljunu i “bio brojniji od ustaničkih bataljuna koje su činili Srbi”.

No vratimo se Koji Oborini, pravoslavnom ustaši. O njemu je ove godine u Hrvatskoj objavljen i jedan naučni rad, pod naslovom “Epitaf Koje Oborine (Prilog proučavanju srpskog nacional-socijalizma)”, čiji je autor Ante Škegro iz Hrvatskog instituta za istoriju. Škegro piše:

“Ustaša je najstarija inačica hrvatskog naziva za pobunjenika, odnosno ustanika protiv ugnjetača, odnosno porobljivača. Tim su se nazivom oslovljavali i hrišćanski ustanici protiv 400-godišnjega osmanlijskog ropstva u najzapadnijoj osmanlijskoj pokrajini – Vilajetu Bosna. Među pobunjenicima je bio i 23-godišnji pravoslavac Kojo Oborina, koji se jedini od njih okitio nazivom ‘ustaša’ na vlastitom nadgrobnom spomeniku, koji si je dao podići na pravoslavnom groblju u Potplatu kod Stoca u istočnoj Hercegovini.”

Balkanska istorija zaista nije za osjtljiviji nacionalni želudac, budući da i reč “četnik” ima sličnu nomadsku i kosmopolitsku sudbinu kao i naziv “ustaša”.

Reč “četnik”, naime, izvorno je hrvatskog porekla, kao što svedoči franjevački sveštnik fra Lujo Plepel, koji u svojim radovima naziv “četnik” vezuje za hrvatske ustanike koji su polovinom 17. veka “četovali” u okolici Drniša, sukobljavajući se s Turcima. Poznatije četovođe tih hrvatskih četnika bili su franjevci fra Nikola Ružić i fra Šimun Brajinović, župnik crkve u Petropolju.

O četovanju među Hrvatima u 17. veku piše i Vladimir Mažuranić, sin hrvatskog bana.

Osim kao pojam kojim se označavaju hrabri borci, on u svojim “Prinosima za hrvatski pravno-povijesni rečnik” pod pojmom “četnici” podrazumeva i sve vojnike u nekoj četi.

Nećete ni ovo verovati: o četnicima kao “slobodarskom pokretu” pisao je i istoričar – Franjo Tuđman:

“Termine četovanje i četnici, koji su u prošlosti hrvatskog i srpskog naroda bili sinonimi neprekidnog oružanog otpora i dobrovoljačkoga slobodarskog pokreta (...) omrazili su vlastodršci stare Jugoslavije” – tako je o četnicima zborio prvi hrvatski predsednik.

Vidimo, dakle, da su “ustaša” i “četnik” nekada bile sasvim fine i pristojne reči, koje su, štoviše, imale i pozitivne i slobodarske konotacije. Nakon što su se tih reči dočepali Ante Pavelić i Draža Mihailović, njihovo značenje se surovo promenilo.

Bonus video:

(Espreso.co.rs/Slobodnadalmacija)