Beogradska tvrđava među najugroženijim lokalitetima u Evropi

Autentičnost i integritet impresivne Beogradske tvrđave, koja je na Tentativnoj listi Uneska kao deo najveće panevropske nominacije za svetsko nasleđe – nominacije Granice Rimskog carstva, “ugrožena je štetnim projektom izgradnje žičare (gondole) Kalemegdan-Ušće koji bi drastično ugrozio integritet i autentičnost tog kulturnog dobra od izuzetnog značaja”, navedeno je u obrazloženju ovogodišnje liste “7 najugroženijih” koju je sačinio međunarodni stručni panel na osnovu nominacija.

Ikonični simbol Beograda i jedan od najvažnijih kulturnih dobara u Srbiji, Beogradska tvrđava sa kulturnim predelom koji je okružuje svedoči o, kako je istaknuto, brojnim civilizacijama koje su naseljavale prostore Balkana od neolitskog doba do danas. Čuva svedočanstva o Keltima, Rimskom carstvu, Vizantijskom carstvu, kao i o ugarskoj, bugarskoj i srpskoj srednjovekovnoj državi, te o Osmanskom carstvu i Austrougarskoj monarhiji. Park Kalemegdan na Beogradskoj tvrđavi, koji je zaštićen zakonom, omiljeno je mesto za šetnju građana, a njegova izvanredna pozicija pruža prelepe - takođe zakonom zaštićene - vizure na ušće Save u Dunav.

Evropa Nostra Srbija nominovala je Beogradsku tvrđavu sa okruženjem na listu “7 najugroženijih” 2020. godine nakon pokretanja javne peticije i kampanje protiv gradnje žičare Kalemegdan-Ušće, vođene od brojnih strukovnih organizacija, udruženja građana, obrazovnih i naučnih ustanova koje se bave nasleđem u Srbiji. U sklopu te kampanje, delegacija stručnjaka Evropa Nostre boravila je u Beogradu u maju 2019, nakon čega je krajem jula objavila Stručni izveštaj, zalažući se za celovito očuvanje Beogradske tvrđave.

Iz regiona je na listi “7 najugroženijih” i Plečnikov stadion u Ljubljani, jedna od najranijih zgrada tog tipa u Evropi, sagrađena 1925. prema dizajnu poznatog arhitekte Jože Plečnika, a u opasnosti je zbog neadekvatnog razvojnog plana.

Takođe, među najugroženijima je i Narodno i eksperimentalno pozorište u Tirani, jedan od najznačajnijih primera moderne italijanske arhitekture 1930-ih, koji je i jedan od najvažnijih centara izvođačkih umetnosti i kulture u Albaniji, a suočen je sa planom rušenja.

Među najugroženijim lokalitetima u Evropi je i barokni Zamak Jezeri u Češkoj, u kojem je Betoven izvodio Treću simfoniju 1804, a u degradiranom je stanju, zatim Zamak Samecano u Toskani u Italiji, spektakularno ukrašeno zdanje iz 19. veka, koje je žrtva urušavanja, vandalizma i nebrige, te modernistička zgrada Y-blok u Vladinoj četvrti u Oslu, građena 19600-ih, sa ikoničnim Pikasovim muralima, a oštećena tokom terorističkog napada 2011. godine i sada planirana za rušenje. Na listi najugroženijih je i modernistička Zombierki elektrana u Bitomu u Poljskoj iz 1920. godine, koja je ugrožena rizikom od rušenja, uprkos mnogim pokušajima da se taj lokalitet pretvori u mesto za kulturu i kreativne industrije.

Stručnjaci Evropa Nostre i Instituta Evropske investicione banke, kako je najavljeno 21. aprila u saopštenju, posetiće svaki od sedam ugroženih lokaliteta zajedno sa organizacijama koje su nominovale te spomenike kulture i sastati se sa ključnim interesnim stranama. Timovi stručnjaka različitih disciplina ponudiće stručne savete, identifikovati moguće izvore finansiranja i pomoći u mobilizaciji široke podrške kako bi se ti lokaliteti očuvali. Takođe, formulisaće i komunicirati niz preporuka za buduće delovanje.

Izvršni predsednik Evropa Nostre, prof. dr Herman Parzinger izjavio je da lista “7 najugroženijih” 2020. obuhvata raznolikost kulturnog nasleđa koje se suočava sa različitim pretnjama. “Sva ova blaga kulturnog nasleđa pričaju evropsku priču koja je deo zajedničke kulture i istorije. Stavljajući ih na ovu listu šaljemo važnu poruku solidarnosti sa lokalinim zajednicama, građanima i aktivistima: u ovim izazovnim vremenima, vaši napori da sačuvate ova mesta podržani su od strane evropskog pokreta posvećenog očuvanju nasleđa”, naveo je Parzinger.

Organizacije civilnog društva i javne institucije koje su članice mreže Evropa Nostre širom Evrope podnosile su nominacije ugroženih lokaliteta u svojim državama do avgusta 2019. Savetodavni stručni panel, sastavljen od 15 međunarodnih stručnjaka, odabrao je najugroženije spomenike kulture na osnovu njihovog istorijskog značaja i kulturnih vrednosti, kao i urgentnosti njihove ugroženosti. Panel je uzeo u obzir i dosadašnje angažovanje zajednica na lokalnom i nacionalnom nivou, posvećenost institucija, vlasti i nevladinih aktera, kao i dugoročnu održivost i društveno-ekonomski potencijal lokaliteta.

Evropa Nostra sprovodi program “7 najugroženijih” u partnerstvu sa Institutom Evropske investicione banke, uz podršku programa Kreativna Evropa Evropske komisije. To je jedini program posvećen borbi za ugroženo nasleđe na tlu Evrope, pokrenut 2013. godine u cilju doprinosa očuvanju vrednog evropskog nasleđa koje je trenutno ugroženo nebrigom, nedostatkom sredstava, vremenskim i drugim nepogodama ili neadekvatnim investicionim projektima. Program obezbeđuje stručnu i zagovaračku podršku, te doprinosi mobilizaciji lokalne i međunarodne javnosti u očuvanju kulturnog nasleđa.

Bonus video: