KORONA JE IPAK URADILA NEŠTO DOBRO ZA EVROPU: Angela Merkel je GLAVNI IGRAČ u ovoj priči!

Pre nešto više od tri nedelje svet je izgledao potpuno drugačije.

Pažnja svetskih medija bila je posvećena trci za Belu kuću, a jedan od najvećih izazova s kojim je Evropa pokušavala izaći na kraj bila je nemogućnost postizanja dogovora o novom Višegodišnjem finansijskom okviru.

Prvi “udarac iz vedra neba” stigao je kad je turski predsednik Erdogan početkom marta ostvario svoje pretnje i poslao nekoliko stotina hiljada izbeglica prema Evropi. Italija se već tada susrela s koronavirusom u severnoj regiji Lombardiji, ali je ostatak kontinenta još bio uveren da je reč o malo jačem gripu zbog koje ne vrijedi otkazati aranžman za skijanje ili karneval u Veneciji.

Fokus institucija EU bio je na grčko-turskoj granici, na koju se zaputila cela Evropska komisija i hrvatski državni vrh, dok su stručnjaci i politolozi upozoravali da će novi migrantski talas osnažiti ionako jaku radikalnu desnicu u EU.

Posebna eksplozija očekivala se u Nemačkoj, ekonomskom motoru Unije, koja je zbog svoje velikodušne socijalne politike najčešća krajnje odredište migranata. Istovremeno, radikalno desna stranka Alternativa za Nemačku (AfD) nakon punih pet godina postojanja u opoziciji suvereno je zakoračila u tradicionalnu politiku, što je izazvalo neviđeni potres u državi koja zbog opštepoznatih istorijskih razloga zazire od jačanja desnice. Vladajuća stranka Hršćansko-demokratska unija (CDU) početkom februara je podržala izbor liberala Tomasa Kemeriha za premijera savezne države Tiringije, koji je na tu funkciju došao i zahvaljujući glasovima AfD-a.

Tim se činom, de facto, srušio neformalni dogovor nemačkih tradicionalnih stranaka da se s “AfD-om ne sarađuje”. Šefica CDU-a Anegret Kramp-Karenbauer, za koju se verovalo da će da zameni Angelu Merkel na čelu federalne vlade, zbog raskola u stranci bila je prinuđena da podnese ostavku, a rasplet cele situacije išao je na ruku desnijoj frakciji CDU-a iza koje stoji predsednik nemačkog Bundestaga Volfgang Šauble. Od nemačkog desnog centra očekivalo se skretanje udesno, a politički su analitičari najavljivali prvu zeleno-crvenu vladu u istoriji Nemačke i rast popularnosti AfD-a nauštrb CDU-a. Vladajućima je popularnost neprestano padala od 2013., otkad su nepovratno izgubili više od 9 posto glasova, koji su se, po svemu sudeći, “prelili” u radikalni AfD, čiji rejting od tada stabilno raste.

AfD je na nemačku političku scenu došao 2013. kao građanska opcija koja se protivila evru kao zajedničkoj valuti EU, a zahvaljujući borbi protiv “briselske evrokratije” već je sledeće godine osvojio i nekoliko mandata na izborima za Evropski parlament.

U fokus nemačke, evropske, ali i svetske politike stranka je dospela tokom migrantske krize 2015., na krilima antimigrantske retorike kojoj nije dugo trebalo da preraste u otvoreno antiislamstvo i ksenofobiju. Samo dve godine kasnije AfD je postao trećom političkom snagom u Nemačkoj, a taj je rezultat postigao boreći se protiv politike otvorenih vrata Angele Merkel.

AfD daleko najbolji uspeh ostvaruje u saveznim državama bivše Istočne Nemačke, uprkos tome što tamo gotovo i nema migranata. Naime, njihova “čvrsta” i “odlučna” retorika rezonuje među građanima nekadašnje Demokratske Republike, koja se već pune 3 decenije oseća napušteno od službenog Berlina i ekonomski razvijenijeg Zapada. Stranka je prepoznala ogorčenje koje se na istoku i dalje oseća zbog propasti državne industrije i visoke stope nezaposlenosti nakon pada Berlinskog zida.

Prema rezultatima istraživanja časopisa Financial Times, više od 60 posto ispitanika istočne Nemačke i dalje se smatra građanima drugog reda, a više od 50 posto njih ujedinjenje države percipira kao “negativno iskustvo”.

Sentiment na istoku zemlje uspešno je opipao Björn Hok jedan od najkontroverznijih političara od pada Trećeg Rajha. Reč je o regionalnom političaru čiji je kult ličnosti zaživio i na nacionalnom nivou, a zbog njegovih ekstremističkih stavova obrve dižu i članovi samog AfD-a. Za njega su inicijative zbog klimatskih promena zavera kojom se želi deindustrijalizovati nemačka ekonomija, a posebnu je pažnju dobio zalažući se za ukidanje članaka 86 i 130 nemačkog krivičnog zakona kojim bi se legalizovalo poricanje Holokausta. U Nemačkoj je takvo nešto, naime, protuzakonito.

Po struci profesor istorije, Hok je veliki simpatizer neonacizma i radikalnih ideja, a u svojim je knjigama od posleratne Nemačke tražio “zaokret prema radikalnoj desnici koji može biti postignut jedino brutalnošću”. Njegovoj neverovatnoj popularnosti unutar stranke u prilog govori i činjenica da ga sledbenici nazivaju vođom, Anführer, “kojeg će svim srcem do samoga kraja odano slediti”. Podsjtimo, Hitlerova je titula bila Führer.

Hok je jedan od lidera tzv. Krila (der Flügel) stranke AfD koje je federalni Odbor za zaštitu ustavnog poretka (BdV) u januaru 2019. godine klasifikovao kao opasnost za demokraciju i stavio pod nadzor nemačke obaveštajne službe. Na političkom spektru Krilo pripada onom najdesnijem polu, ali stručnjaci još vode raspravu može li se tu unutarstranačku grupaciju klasifikovti kao “desni radikalizam” ili “desni ekstremizam”. Gero Neugebauer i Hajo Funke, nemački politički analitičari, Hokeove političke stavove uporedili su s Hitlerovim NSDAP-om, dok je stručnjak za desni ekstremizam Aksel Salhajser istaknuo da je gotovo nemoguće razlučiti Hokeove izjave od onih koje su 1930-ih godina izgovarali nacisti.

Zbog pojačanog desnog terorizma koji je protresao Nemačku poslednjih meseci, Krilo se našlo na popisu sumnjivih organizacija za koje se sumnja da predstavljaju prijetnju demokratskom poretku države. Bilo je to prvi put od posleratne istorije da je jedna parlamentarna stranka “zaradila” etiketu koja se u Nemačkoj uistinu ne daje olako. Upozorenje nemačkih obaveštajnih službi bilo je osetno rečitije i oštrije nego što priliči njihovoj tradicionalnoj rezervisanosti.

No, broj registriranih desnih ekstremista u Nemačkoj poslednjih je godina porastao. Od 32.000 koliko ih trenutno ima na popisu na nacionalnom nivou, za njih 13.000 se smatra da su spremni iskoristiti nasilje za ostvarenje svog ideološkog cilja. U prilog crnoj statistici desnog ekstremizma ide i serija napada koja se poslednjih meseci dogodila u toj državi. U julu 2019. regionalni je zvaničnik CDU-a Valter Lubke ubijen na pragu vlastite kuće nedaleko od grada Kassela, a ubio ga je desni terorista. U oktobru je antisemita napao sinagogu u gradu Haleu na istoku zemlje, dok je prošloga meseca ubica vatrenim oružjem ubio devetero ljudi migrantskog porekla u gradu Hanauu nedaleko od Frankfurta.

Desni terorizam je u tri decenije ujedinjenja Nemačke odneo više od 200 nevinih života, čime su se otvorile rane bolne prošlosti te države. AfD je odlučno odbacio povezanost s tim “gnusnim zločinima” za koje su odgovorni “psihopati, a ne ozbiljni političari”, ali su tradicionalni političari upozorili da nemačka radikalno desna stranka svejedno snosi deo odgovornosti zato što je “svojom retorikom posadila seme mržnje” koje je dovelo do napada.

Prema ispitivanju javnog mišljenja sprovedenom nedugo nakon poslednjeg napada, više od 60 posto ispitanika smatra da je AfD zbog svog programa delimično odgovorna za incidente, dok čak 49 posto Nemaca smatra da je radikalno desni ekstremizam najveća pretnja državi.

- Iza napada nisu samo nepoznati počinitelji nego i pripadnici tradicionalne politike koji svojom retorikom normaliziraju nasilje i rasizam. Pre nego što dođe do fizičkog nasilja, dolazi do onog verbalnog - stoji u obrazloženju, zbog kojeg su njemačke vlasti odlučile preduzeti potrebne korake protiv Krila AfD-a.

Predsedništvo AfD-a naredilo je privremenu obustavu aktivnosti ogranka koji ima nešto više od 7000 članova od ukupno 35.000. Uprkos tome što Krilo broji samo petinu ukupnog članstva stranke, zbog ekstremnih stavova sledbenika njegova je moć unutar AfD-a vrlo snažna.

- Oni su se formirali kao paralelna unutarstranačka struktura, a predsedništvo njihove aktivnosti želi svesti na nulu - potvrdio je Bastian Behrens, glasnogovornik AfD-a.

No, kako predsedništvo nije tražilo isključenje svojih najradikalnijih članova te kako su Björn Hok i Andreas Kalbic, još jedan poznati ekstremist koji takođerdolazi iz istočnonjemačke države Brandenburg, ostali na svojim visokim pozicijama, nemački politički analitičari upozoravaju da je reč o najobičnijoj kozmetičkoj promeni koja bi u dogledno vreme mogla poslužiti kao taktički potez.

No, onda se preko noći sve promenilo. Nemačku je, baš kao i ostale evropske države, poharao virus SARS-Cov-2 zbog kojeg su sve unutarstranačke i političke razmirice morale biti stavljene na čekanje. Ironično, jedan od prvih političara koji je javnost obavijestio o zarazi bolesti Covid-19 bio je upravo Friedrih Mec, glavni oponent Angele Merkel u CDU-u. Nemačkoj je kancelarki krizom dana nova šansa za rehabilitaciju političke ostavštine pre odlaska u penziju.

“Mutti” je svojim sugrađanima u jeku nesigurnosti i straha ponudila ono što je u 15 godina mandata postao njen neslužbeni zaštitni znak – stabilnost. Od njena je upravljanja krizom profitirala i stranka CDU, čija je popularnost u manje od 7 dana porasla za tri posto te sada iznosi 32 posto. Sama kancelarka trenutno uživa podršku od neverovatnih 79 posto, što je čak 11 bodova više nego što je imala na početku marta.

Upekoa tome što je koronakriza nehotično postigla sve ciljeve za koje su se radikalno desne stranke poput AfD-a godinama zalagale, poput zatvaranja granica, najveće gubitke u popularnosti poslednjih je nedelja u Nemačkoj pretrpela upravo ta radikalno desna stranka, koja je prvi put od septembra 2017. godine pala ispod 10 posto.

- AfD-ov stav ‘protiv svega’ nije prihvatljiv građanima u doba krize. Građani tu stranku, očito, ne smatraju kompetentnom za rešavanje gorućih problema - zaključuje sociolog Manfred Gülner.

Pandemija koronavirusa nezaustavljivo menja celi svet; druženje postaje digitalno, baš kao i školstvo te javne usluge, a bliski društveni kontakti poput dodira, zagrljaja i rukovanja postali su nepoželjni. Naša je stvarnost u manje od tri nedelje postala poput scena iz filmova naučne fantastike. No, istovremeno, neki se trendovi, osobito oni politički, vraćaju na staro. Brojni evropski državnici kojima se donedavno ljuljala fotelja zbog naglog rasta rejtinga populističkih stranka, onih koje su nudile brza rešenja, danas uživaju rekordnu podršku javnosti. Tradicionalni političari koji su posljednjih nedelja uspešno rehabilitovali svoju popularnost, među kojima je Angela Merkel, ali i Andrej Plenković te Leo Varadkar, sebe su kao lidere stavili u ulogu sluga stručnjaka za javno zdravstvo.

Smirenost i stručnost tradicionalnih političara barem privremeno su vratile građanima svest o važnosti establišmenta koji se zahvaljujući svom bogatom iskustvu u javnoj službi uspešno snalazi u dosad neistraženim područjima. Još je suviše rano da se potpuno otpiše desni populizam, ali se on proteklih nedelja susreo sa svoja dva neprijatelja, odgovornosti i ozbiljnosti, koja su zapretila njegovoj egzistenciji.

Bonus video:

(Espreso.co.rs/euractiv.jutarnji.hr)