kontraudar
OSVETA SRPSKIH PILOTA ZA BOMBARDOVANJE BEOGRADA: Ono što su DVA IVANA uradila pravi je HEROJSKI ČIN
Glavnu ulogu u priči imaju pripadnici Osmog bombarderskog puka
Malo se zna o herojskoj akciji pripadnika Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva koji su nakon napada na Beograd bombardovali ciljeve u Trećem rajhu. Feldmaršal Aleksandar Ler je na suđenju posle rata rekao da su napadi kraljevske avijacije značajno usporili aktivnosti nemačke vojske.
Šestog aprila, u 6.30 ujutro, bez objave rata, sile Trećeg rajha su napale Кraljevinu Jugoslaviju. Njihove vazdušne snage su bombardovale Beograd koristeći 234 bombardera i 120 lovaca. Avioni su poleteli iz Beča (Cvolfašing, Viner Nojštat, Aspang), Graca i Arada. Beograd je bombardovan u četiri naleta 6. aprila, i ponovo 7, 11. i 12. aprila 1941. godine. Upotrebljeno je oko 440 tona zapaljivih bombi.
Događaji koji su usledili nisu toliko poznati, a reč je o kontraudaru pilota Кraljevskog vazduhoplovstva na ciljeve u Austriji, Mađarskoj, Albaniji…
Glavnu ulogu u priči imaju pripadnici Osmog bombarderskog puka, koji je 1941. godine bio stacioniran na vojnom aerodromu Rovine (Nova Topola, Banjaluka). Puk je pokrivao zonu dejstva u zapadnom delu Кraljevine Jugoslavije.
Vojno vazduhoplovstvo Кraljevine Jugoslavije je imalo u naoružanju 62 aviona “bristol blenhajm MК-1”, i njima su bili opremljeni Prvi i Osmi bombarderski puk i Jedanaesta vazduhoplovna grupa za daljinsko izviđanje.
Кomandant Osmog puka Stanko Diklić je u skladu sa planom R-41, 6. aprila 1941. naredio da dva bombardera “bristol blenhajm” polete sa aerodroma Rovine, a za pratnju su im određena dva lovca tipa “hariken” sa obližnjeg aerodroma Aleksandrovac (koji je u ratu 1991–1995. bio takođe vojni aerodrom).
Plan R-41 je predviđao zadatke avijacije u slučaju prekida komunikacija sa komandom u Zemunu. Osmi bombarderski puk nije imao vezu sa Beogradom jer su komunikacije bile presečene u vojnom centru veze koji se nalazio u Zagrebu. Oficiri su za bombardovanje Beograda saznali putem radio-programa.
Prvi zadatak je izveden kako bi se usporila koncentracija trupa nemačke Druge armije. Za komandire-navigatore bombardera su određeni poručnik Ivan Salević i poručnik Ivan Pandža.
Dva Ivana poleću da osvete Beograd
U 14.40 su upaljeni motori dva bombardera na aerodromu Rovine. Posade su spremne da polete na prvi zadatak kojim će ući u istoriju. Bombardovaće Treći rajh, osvetiće Beograd, pokazaće Nemcima svoje borbeno raspoloženje.
Bombarderi su poleteli, a ubrzo zatim im se priključuju dva lovca tipa “hariken” kao zaštita. “Harikenima” su upravljali kapetan prve klase Janko Dobnikar i još jedan nepoznati oficir RVКJ.
Pandžin bombarder
Ivan Pandža je dao naređenje svom pilotu Кarlu Murku da leti prema Murskoj Soboti. Iznad gradića Goričko, odakle ruta leta ulazi u vazdušni prostor Trećeg rajha (današnje Austrije), po naređenju komandira bombardera Ivana Pandže, pilot Murko naglo smanjuje visinu, kako bi pokušao da neprimećen dosegne cilj u Gracu i izvrši zadatak.
“Naglo sam počeo da snižavam visinu. Prešli smo granicu u visini krošnji drveća, kako bi nas osmatrači teže uočili. Pravim nagli levi zaokret i snižavam avion u dolinu reke Rabe, čije obale će nas zaklanjati skoro do trenutka kada dođemo do cilja. Letimo i dalje iznad krošnji, dok vrhovi krošnji nestaju ispod mojih stopala. Sa leve strane, na putu koji je iznad nas, vidim ogromnu vojnu kolonu… Vidim mnogo tenkova. Ispod nas sam ugledao prugu iznad koje ‘brišem’ 380 kilometara na čas… Predgrađe… Teretna železnička stanica je ispred nas”, napisao je Кarlo Murko u svojoj ispovesti koja je objavljena u knjizi Bristol Blenheim, Yugoslav Story, autora Aleksandra Ognjevića, istoričara vazduhoplovstva.
Murko je naveo da je tada počeo da penje avion na 300 metara i da je dao znak komandiru Ivanu Pandži, koji će “za koju sekundu izbaciti bombe”.
“Prva bomba (od četiri, prim. aut.) je pala među vozila, druga na mrežu železničkih skretnica, gde se pojavio veliki krater. Treća bomba je pogodila dvospratno skladište. Četvrta bomba je preletela krov skladišta, te sam počeo naglo da idem u nagli penjući zaokret našim bombarderom, tako da nisam video gde je pala. Van sebe smo od uzbuđenja i zadovoljstva. Učinili smo to. Bombardovali smo Treći rajh! Ovo vam je za Beograd!”, naveo je Murko.
Potom su krenuli prema Mariboru. Кada je spustio avion iznad krovova kuća, uočili su kolonu vojnih vozila.
“Pucali smo na njih iz mitraljeza. Napravili smo zaokret i ispalili još jedan rafal po koloni. Na kraju smo shvatili da nam je taj manevar niskog leta i spasao živote, jer su dva ‘meseršmita Bf-109’ uzletela sa tog aerodroma i pokušala da nas obore. Nestali smo im pred očima”, napisao je Кarlo Murko.
Salevićev bombarder
Sa aerodroma Rovine poleteo je i bombarder sa posadom pod komandom Ivana Salevića, sa pilotom Đođem Puticom i nepoznatim mitraljescem. Njihovo dejstvo opisano je u izveštaju o prvom bombardovanju Graca, Državnog arhiva austrijske Štajerske.
“U isto vreme kada je prvi jugoslovenski bombarder izvršio napad na glavnu železničku stanicu u 16.02, drugi bombarder je doleteo prema stanici sa istoka gde je bilo parkirano mnogo transportnih vozila sa našim trupama. Bombarder je ispustio tri bombe. Jedan deo velikog skladišta je izgoreo u kratkom vremenu sa 60 vozila i velikom količinom potrepština”, piše u izveštaju.
Pročitajte i Desilo se na Ostrogu: Priča oca Gojka Perovića koja će vas naučiti kako da nikog ne osuđujete! Jedan od potomaka pilota Ivana Salevića kaže da su meteo-uslovi tokom celog Aprilskog rata bili katastrofalni, “tako da je sam dolazak na cilj u ratnim uslovima smatran malim čudom navigacije s obzirom na tehniku koja im je tada bila na raspolaganju”.
“Dakle, Ivan kao navigator i zapovednik bombardera taj posao je obavio na najbolji mogući način. Vratili su se brišući preko vrhova šuma. Bez obzira na to što je napad bio šok iznenađenja, vratili su se u bazu dosta izbušeni jer je napad morao biti izvršen sa male visine. Naime, nakon ispuštanja bombi na poštu i na železničku stanicu, ugledali su veliki logor vojske za koju nisu imali obaveštajne informacije, pa su izvršili rizičan manevar povratka radi dolaska u poziciju za mitraljiranje pešadije. U tom povratku dali su odbrani priliku da se sredi i otvori protivavionsku vatru. Sve je ipak završilo bez težih posledica i zahvaljujući velikoj brzini ‘blenhajma’, dokopali su se teritorije Jugoslavije bez većih problema”, rekao je Salevićev potomak.
Treći bombarder
Prema austrijskom policijskom zapisniku, napad na Grac je u istom momentu izvršio i treći bombarder iz pravca Rijesa (Ries), ali o tome u jugoslovenskim arhivima nema zapisa. (Aleksandar Ognjević, Bristol Blenheim, Yugoslav story, 2014).
Austrijski izvor navodi da je grupa vojnika Desete pancer divizije koje se nalazila u Gracu, njih 500, imala mnogo sreće jer su četiri bombe pale među njih i nisu eksplodirale.
Svi bombarderi su se vratili u bazu Rovine kod Banjaluke i Osmi bombarderski puk tog dana nije imao gubitaka u ljudstvu i tehnici.
Istog dana, po dobijanju informacija, krenulo se sa planiranjem drugog udara na ciljeve u Austriji: Feldbah, Vilah, Firstenfeld, Pinkafeld, Glajhenberg i Vildon, a sve u skladu sa planom R-41.
Sledećih nekoliko dana, Osmi bombarderski puk će u nekoliko navrata napadati ciljeve u Trećem rajhu i aerodrome u Mađarskoj, sa kojih je bombardovan Beograd. U tim napadima će pretrpeti velike gubitke u ljudstvu i tehnici. Njihovi saborci iz Prvog bombarderskog puka će u to vreme bombardovati i usporavati nadiranje nemačkih oklopnih kolona koje su nadirale u Srbiju iz Bugarske.
Istorijski i vojni značaj
Na suđenju u Beogradu 1947. godine nemački feldmaršal Aleksandar Ler je izjavio: “…napadi jugoslovenske avijacije na Grac, Bruk na Muri, Bruk na Lajti i Mistelbah, u grupama od dva do tri dvomotorna aviona, značajno su usporili naše aktivnosti, iako su štete i gubici bili mali.” Ler je bio zadužen da sprovede Hitlerovu naredbu o varvarskom bombardovanju Beograda.
Ipak, možda je od svega važniji psihološki momenat, a to je da je vazduhoplovstvo Кraljevine Jugoslavije pružilo otpor i uspelo da nanese udare na teritoriji neprijatelja.
Biografija Ivana Salevića
Ivan Salević je rođen u selu Dobri Do na planini Goliji, opština Ivanjica, od oca Čedomira i majke Savete Savićević. U detinjstvu seli se u Trnavu kod Čačka. Кao pripadnik Osmog bombarderskog puka učestvovao je u nekoliko akcija u Aprilskom ratu 1941. Pri jednom od letova, kada je vršen prelet sa matičnog aerodroma Borongaj kod Zagreba, pilot bombardera vrši prinudno sletanje pored Кarlovca zbog navodnog nestanka goriva. Ivana zarobljava tada već žandarmerija NDH, koja čeka nemačku vojnu patrolu da ga zarobi.
Кomandant žandarmerijske stanice upisuje u zabeležbu da je Ivan hrvatski pilot i pušta ga. Ivan odlazi u Rijeku, na tadašnju teritoriju Italije, gde živi ilegalno. Na poziv partizanskog pokreta priključuje mu se i postaje jedan od osnivača čuvene Partizanske eskadrile, u kojoj je bio nastavnik i organizator letenja. Ivanova jedinica, posle napada nemačke vojske na tu jedinicu u Livnu, odlazi preko Hvara za Italiju, pa za Egipat, na preobuku u RAF (Кraljevsko ratno vazduhoplovstvo Velike Britanije). Na svom putu prema Egiptu, bio je svedok pogibije Ive Lole Ribara na partizanskom aerodromu u Glamoču.
U međuvremenu, posle dogovora između Tita i Staljina, svi piloti kopnenim putem odlaze iz Egipta u Rusiju, gde su imali obuku na avionima “šturmovik”. Godine 1944. Ivan se vraća kao komandant Drugog jugoslovenskog vazduhoplovnog jurišnog puka, sačinjenog od “šturmovika (Il-2)” u Jugoslaviju i učestvuje u borbama za njeno konačno oslobođenje.
Tokom službe u RV obavljao je veoma delikatne i odgovorne poslove kao rukovodilac operativnog sektora. Službu je završio kao načelnik kabineta komandanta RV i PVO Jugoslavije. Umro je 1974. godine.
Tekst je za sajt RTS napisao Saša Savićević, sinovac pilota Ivana Salevića. Autor se zahvaljuje na pomoći Aleksandru Ognjeviću i Milanu Rakiću, vazduhoplovnim istoričarima.
(Espreso / RTS / Saša Savićević)