OVU PLANINU ZOVU I SRPSKOM KAPADOKIJOM: Životinje slobodno šetaju na otvorenom, RAJ ZA ALPINISTE!

Srpski Alpi, srpska Kapadokija, Sićevačka klisura, neobična reka Ropot, raj za alpiniste, sva čula će Vam biti uzburkana.

Zašto ime Suva planina? Sigurno pretpostavljate, jer na njoj visoko ima malo izvora, ali vode ima duboko u nedrima planine, koja ponire i izvire na velikim vrelima po obodu planine. Taj prirodni fenomen samo je jedna od mnogih vrednosti Suve planine.

Masiv Suve planine izgrađuje značajan deo reljefa jugoistočne Srbije, koji na širem prostoru pripada Karpatsko – Balkanskom planinskom sistemu.

Geološka građa planine predstavljena je krečnjačkim stenama u gornjim nivoima masiva i silikatnim stenama u nižim delovima geološkog profila.

Geološka građa planine, tektonski pokreti, klimatski uticaji i rečna erozija uticali su na stvaranje sadašnjeg oblika reljefa, koji imaju sva obeležja Alpskih planina. Jasno istaknuti greben planine, sa stenovitim odsecima, visine više stotina metara, uglavnom na severnoj strani, pruža se pravcem severozapad – jugoistok. Dužina masiva Suve planine je oko 35 km, a širina oko 12 km.

Naučnik i geormofolog Jovan Cvijić, ocenio je Suvu planinu…”kao jedan od najgorostasnijih oblika u našim zemljama.” Zapažanja o Suvoj planini zabeležili su poznati istraživači, prof. Jovan Žujović, geolog, prof. Josif Pančić botaničar kao i pesnici Gundulić i Palmotić koji je u svojim stihovima nazivaju njenim starim imenom Kunovica (po rasprostranjenoj vrsti drveta kun ili klen).

Vrhovi Suve planine

Duž istaknutog planinskog grebena (bila) izdižu se još istaknutiji vrhovi, koji gledano iz daljine deluju veoma markantno i zanimljivo u širem reljefu. Od uspona na greben, iznad Niške banje, ređaju se vrhovi: Mosor (984m), Sokolov kamen (1.523m), zatim preko presedline Devojački grob (1.311m), izdiže se najviši vrh Suve planine Trem - na fotografiji (1.809m) kome ime jasno oslikava oblik trema na kući. Ovo je omiljeni vrh za uspone mnogih planinara u Srbiji.

Sa vrha Trem greben planine pruža se prema vrhu Pasarelo (1.522m) i prelazi preko površi Valožje, nastavlja se prema jugoistoku na površ sa nizom vrhova između 1.100 – 1.500 – 1.700m. Planinski masiv se zatim spušta prema svom zaleđu iznad mesta Babušnica.

Flora Suve planine, predstavlja značajno florističko bogatstvo teritorije Srbije, na kojoj je zastupljeno skoro polovina ukupnih biljnih vrsta u Srbiji (1.200 – 1.300 vrsta). Ovakva raznovrsnost biljnih zajednica karakteristična je i za čitavo područje Balkanskog poluostrva. Raznovrsnost i zastupljenost biljnih zajednica omogućila je raznolikost staništa i ekoloških uslova, posebno u klisurastim delovima i usecima koji su imali ulogu skloništa – pribežišta (refugijumi). U njima su opstali predstavnici tercijarne reliktne flore, od njih sada najpoznatije Srpska ramonda i Natalijina ramonda, i druge vrste. Na Suvoj planini takođe se nalaze predstavnici flore severnih područja Evrope, koje su tokom ledenog doba dospele do naših planina.

Specijalni rezervat prirode SUVA PLANINA

Zaštićeno područje rezervata zauzima površinu od 18.176 ha. Na njemu se nalaze izuzetne morfološke pojave i oblici, pre svega kraškog reljefa: površi, klisure, stenoviti odseci i druge strukture, koje predstavljaju jedinstvene oblike geonasleđa.

U području rezervata razvijene su specifične fitocenoze i šumski ekosistemi sa 1.621 izdvojenih taksona sa 128 vrsta endemične flore i 58 vrsta lišajeva. Posebno se izdvaja bor Krivulj, na nižim nadmorskim visinama nego u Evropi. Staništa i ekosistemi faune su takođe raznovrsni i bogati: insekti 259 vrsta, dnevni leptiri 80, gmizavci 14, ribe 13, ptice 139 vrsta.

Naglašava se da je na Suvoj planini ponovo zabeležena pojava dugo iščezle vrste – Bela kanja. Region Suve planine uvršten je u međunarodni spisak IBA područja, kao pogodan za posmatranje i proučavanje ptica.

Klisure Suve planine predstavljaju posebno prirodno nasleđe. Njihova uloga u očuvanju prirodnih vrednosti i staništa živog sveta tokom klimatskih promena nastavlja se i razvojem ljudske vrste. Izgradnja naselja, putne mreže i druge infrastrukture nastavlja se i danas, kroz kulturno istorijski razvoj. U svemu tome mi vrednujemo, koristimo i proklamujemo zaštitu svih ovih vrednosti kao nasleđe prirodnih i stvorenih raznovrsnosti. Na Suvoj planini dve klisure su posebno značajne: Sićevačka i Jelašnička klisura.

Sićevačka klisura

Kroz geološko vreme teče reka Nišava iz Bugarske u Srbiju, popreko kroz ovaj deo Balkana i useca gorostasnu Sićevačku klisuru kroz stene Svrljiških planina na desnoj dolinskoj strani i stene Suve planine na levoj dolinskoj strani. Klisura je duga 17 kilometara. U okviru nje izdvojene su tri morfološke celine: Gradištanski kanjon (7 km), Ostrovičko proširenje (2 km) i Prosečke klisure (8 km).

Usecanjem u krečnjačke stene iz geološke ere Mezozoika stvoreni su raznovrsni oblici u stenovitom masivu: vertikalne litice, istaknuti vrhovi i grebeni, stenoviti “tornjevi”, pećinski otvori i drugi oblici. Sićevačka klisura je poznata kao sportski centar za alpinističke i penjačke sportove i sportski ribolov u Nišavi.

Jelašnička klisura – specijalni rezervat prirode u prvoj kategoriji zaštite. Jedna je od najznačajnijih klisura Srbije i Balkanskog poluostrva. Nalazi se na severozapadnim padinama Suve planine i nastala je snažnim erozionim usecanjem Jelašničke reke. Predstavlja tipičnu klisuru uzanih i strmih dolinskih strana sa raznovrsnim reljefnim oblicima koji ističu bogato geološko nasleđe. Raznovrsnost biljnog i životinjskog sveta je izuzetna, od široko rasprostranjenih vrsta do onih koje karakterišu neposredno područje Jelašničke klisure sa ulogom prirodno zaštićenog staništa. Zabeležene su brojne ugrožene vrste kao i 65 endemičnih vrsta. Prirodni, ali i zvanični simbol ove klisure su tercijarne balkanske vrste: Srpska ramonda i Natalijina ramonda.

Kulturno istorijsko nasleđe

Suva planina je milenijumski oslonac svih naroda koji su kroz istoriju živeli u njenom okruženju. Od preistorijskih nalaza staništa čoveka po pećinama Sićevačke klisure, preko antičkih naselja, objekata komunikacije i kulture, preko srednjovekovnih spomenika religiozne kulture do savremenih stvaranja vrednosti ukupne infrastrukture: putne komunikacije, naselja, kulturni kompleksi, očuvala se kao nasleđe koje treba negovati.

Antičko vreme ostavilo je vredne spomenike: Naisus, Mediana, Niška terma (Banja), naselje Remiziana kod Bele Palanke, ostaci trase antičkog puta VIA MILITARIS, podno Suve planine.

Srednji vek je iznedrio vredne sakralne spomenike duhovne kulture:

Manastir Svete Bogorodice (1644.g.), u živopisnoj Sićevačkoj klisuri;

Manastir Svete Petke Iverice u Sićevačkoj klisuri, poznat kao Kraljevski vojni manastir;

Manastir Uspenja Svete Bogorodice u selu Veta ispod grebena Suve planine, izgrađen u vizantijskom periodu;

Manastir Svetog Dimitrija u Divljani kod Bele Palanke. Zadužbina je kraljevske porodice Mrnjavčević, jedan od najstarijih manastira u Srbiji.

Pored ovih istorijskih manastira u području planine nalazi se veliki broj crkava i svetih mesta, sabornih hrastova i crkvišta.

Etnografsko graditeljsko nasleđe predstavljaju 17 vodenica između sela Gornji i Donji Dušnik, zatim vodenice kod vrela u Beloj Palanci, kao i objekti stare seoske arhitekture.

Suva planina – “otvoreni stadion”

Skoro je neverovatno koliko mogućnosti postoji na Suvoj planini za odmor, rekreaciju i sportske aktivnosti u otvorenoj prirodi, što se danas u svetu popularno naziva “outdoor”.

Pešačenje i planinarenje

Na Suvoj planini formirana je mreža od trinaest obeleženih (markiranih) planinarskih staza. Markirane staze (obeležene crvenim krugom sa belim poljem u sredini) povezuju različite pravce sa kojih se može pristupiti od podnožja prema glavnom grebenu i vrhovima planine. Staze su kategorisane od “lakih” do “srednjezahtevnih”, koje podrazumevaju određenu fizičku pripremu, osim izrazito lakih šetačkih staza. Teške zahtevne staze odnose se na uspone prema visokim vrhovima Trema i Sokolovog kamena koje traju više časova.

Za dobro pripremljene ljubitelje pešačenja obeležen je planinarski put “Niška transverzala” dužine 130km. (www.niskeplanine.info) Transverzala povezuje Suvu planinu i Svrljiške planine sa planinama neposredno oko grada Niša (Kamenički vis, Seličevica i Kalafat).

Zanimljivo je da se svake godine u prvoj nedelji februara izvodi zimski planinarski uspon na vrh Trem (1.809m) kome prisustvuje više od hiljadu učesnika.

Posebno preporučujemo da se za uspone na Suvu planinu obratite Turističkim organizacijama ili planinarskim društvima Niša ili Bele Palanke. Gde je moguće obezbediti planinarske vodiče sa licencom.

Skijanje

Pored skijanja na neuređenim planinskim terenima, za organizovano skijanje postoje dve staze sa ski liftovima.

Ski staza “Sokolov kamen” duga 900m sa visinskom razlikom 320m i

Ski staza “Pantina staza” dužine 300m, namenjena za rekreativno skijanje a

Ski staza “Studenac”, pored planinarskog doma istog imena, namenjena je deci i početnicima.

Alpinizam i sportsko penjanje

Decenijama se u Sićevačkoj i Jelašničkoj klisuri nalaze poznata penjališta na kojima se generacijama postižu vredni alpinistički rezultati. Relativno nova i razvijena disciplina sportskog penjanja, takođe se obavlja na penjalištu izvanrednog kvaliteta u Jelašničkoj klisuri. Vredno je pomenuti dva sjajna imena različitih generacija sa ovih penjališta: Aca Đorić, alpinista i gorski spasilac, dugogodišnji predsednik Planinarskog saveza JI Srbije i Staša Gejo, omladinska prvakinja Evrope u sportskom penjanju.

Planinsko trčanje

Nova planinarska sportska disciplina. Na stazama Suve planine već nekoliko godina se održava takmičarska trka sa tehničkim savladavanjem prepreka. Ovaj događaj okuplja više stotina takmičara iz zemlje i iz inostranstva.

Sportovi na vodi, pre svega kanu i kajak na bukovima reke Nišave sa organizovanjem takmičenja, organizovanje “rafting” tura. Sportski ribolov je već decenijama razvijan na rekreativnom i takmičarskom nivou na Nišavi i planinskim vodotocima.

Rekreativna izletišta Suve planine:

Bojanine vode, na izvorima ispod Sokolovog kamena (860mnv), izletište udaljeno 27km od Niša.

Kraško vrelo u selu Krupac kod Bele Palanke, sa dubinom pećinskog hodnika – izvorišta preko 70m.

Kraško vrelo u Beloj Palanci sa snažnim istekom nekoliko kubnih metara vode. Okolina je uređena za šetnju i odmor.

Izletište Divljana kod Bele Palanke sa uređenim jezerom i terenima za rekreaciju.

Vrelo u selu Gornji Dušnik na jugozapadnoj strani Suve planine, prema Babičkoj gori sa uređenim ribnjakom.

Pristup na Suvu planinu omogućen je saobraćajno sa svih strana.

Glavna pristupna mesta su:

Niš – Niška Banja,

Bela Planka,

Babušnica,

Gadžin Han i

Dušnik.

(Espreso/Lepote Srbije)