ZAŠTO BAŠ BADNJAK? Mnogi ne znaju poreklo VAŽNIH običaja kod pravoslavnih Srba

Kod pravoslavnih Srba drvena oblica koja se obredno nalaže na vatru domaćeg ognjišta na Badnje veče naziva se badnjak.

Drvo za badnjak koje porodice unose u dom je najčešće mlad cer koji se ritualno seče u rano jutro Badnjeg dana. Sve u vezi sa njim - sečenje, priprema, unošenje i slaganje - izvodi se kroz veći broj složenih obreda, koji se razlikuju u zavisnosti od dela zemlje.

Prema badnjaku se pravoslavni vernici u Srbiji odnose kao prema božanstvu - prinose mu žrtve u vidu žita, vina i meda i pozdravljaju ga. Badnjak se ritualima ne vezuje samo za Badnji dan, već on ponegde gori i na dan Božića, kada položajnik udara po njemu žaračem ili granom, prizivajući tako sreću i napredak porodice - da budu jednaki kao varnice.

U današnje vreme, kada vernici najčešće nemaju mogućnost da u kući zapale vatru, badnjak se uglavnom koristi za ukrašavanje doma na Badnji dan.

Loženje badnjaka

Paljenje badnjaka obavlja se u znak sećanja na vatru koju su vitlejemski pastiri naložili u pećini u kojoj se rodio Isus Hrist ne bi li na taj način zagrejali novorođenče i njegovu majku. Ponegde se veruje i da je naložen badnjak simbol krsta na kome je Isus razapet, a toplina vatre simbolizuje spasenje ljudskog roda do kog dolazi zahvaljujući Hristovoj žrtvi.

Filolozi, istoričari religije objašnjavaju da je ovaj običaj nasleđe stare slovenske vere, prenete u hrišćansku eru Srba. Badnjak, po tom tumačenju, predstavlja božanstvo koje umire spaljivanjem, a potom vaskrsava, a kojem se molimo i pružamo žrtvu da bismo zauzvrat dobili plodna polja, zdravlje i sreću. Vatra simbolizuje svetlost Sunca, koje pruža život i trebalo bi da bude blagonaklono prema vernicima i u narednoj godini.

Drveće iz roda hrastova, koje se najčešće bira za badnjak, u staroslovenskoj religiji je bilo jedno od najobožavanijih, povezano s Perunom, bogom munje i groma.

Običaj loženja badnjaka se odvija na javnim mestima odnedavno iako mnogi veruju da je reč o staroj tradiciji, a rođen je među vojnicima koji su ih ložili u kasarnama. Štaviše, u Kraljevini Jugoslaviji je ta tradicija standardizovana kao vojna ceremonija s badnjakom, a to je sve trajalo do izbijanja Drugog svetskog rata.

Poslednjih decenija, badnjak ima značajnu ulogu u obeležavanju Božića i Badnjeg dana kada je reč o proslavljanju u organizaciji Srpske pravoslavne crkve i lokalnih zajednica. Na Badnji dan, vernici svečano seku i nose badnjak do hrama, u čijoj se porti obavlja on slaže, što je praćeno blagosiljanjem sveštenika.

Takođe, postoje i molitve koje se čitaju za osvećenje badnjaka.

Na kraju ove svečanosti, vernici okupljeni oko vatre posmatraju vatru badnjaka.

(Espreso/ National Geographic Srbija)