DONJE BRIJANJE, GOLA GLAVA, TUCANJE I JOŠ MNOGO TOGA: Ova imena odzvanjaju Srbijom, a mnogi ne znaju ŠTA OZNAČAVAJU

Donje Brijanje, Lončanik, Sisevac, Gola Glava... U Srbiji postoji mnogo mesta čudnih, neretko šaljivih naziva. Otkud tim mestima ta imena i šta znače?

Smešno zvuči i Donje Brijanje kod Leskovca. Naravno, postoji i Gornje, a u toponimiji opozicija donji -gornji uglavnom označava položaj nizvodno, odnosno uzvodno na istom vodotoku - objašnjava za "Blic" profesor Aleksandar Loma, filolog i indoevropeista, etimolog, onomastičar i akademik SANU.

Istorijski zapisi

Opšte pravilo, objašnjava on, glasi da takva imena izvorno znače nešto sasvim drugo od onoga na šta nam liče. Do tog saznanja se, kako kaže, dolazi pre svega kroz istorijske zapise.

- Brijanje je u turskim popisima (15-17. vek) zabeleženo kao Brijan, a po poreklu gotovo sigurno nije od brijati, niti neke druge slovenske reči, već potiče od latinskog toponima Urbriana, kako se, po spisku iz doba cara Justinijana, zvalo jedno utvrđenje u blizini Niša - priča profesor Loma.

Ime kao turstička atrakcija

U Austriji postoji selo po imenu Fucking (izgovara se - Fuking), koje se prvi put pominje 1070. godine, a uzima se da je nastalo znatno ranije, u šestom veku, kada ga je osnovao bavarski plemić po imenu Focko (sufiks -ing odgovara našem ići, a prvobitno je ime imalo oblik množine koji je označavao Fokove potomke).

- Seoce od stotinak žitelja postalo je poznato posle Drugog svetskog rata, kada su ga otkrili američki i britanski vojnici stacionirani u bazi u nedalekom Salcburgu, prepoznavši u njegovom imenu svoju opscenu reč, koja se isto piše. Ona je u međuvremenu putem anglofone globalizacije postala poznata širom sveta. Neviniji vid fascinacije ovim toponimom predstavlja neprestani priliv turista, uključujući autobuske ture, koji onamo dolaze samo da bi se slikali uz tablu sa nazivom mesta - objašnjava profesor Loma.

Ipak, problem meštanima su sve učestalije krađe iste table kao dragocenog suvenira, što, razumljivo, iritira lokalne vlasti. Oni su 2005. sve četiri table na ulazu u selo betonirali, zavarili i zakovali, a razmišljalo se čak i o promeni imena.

Selo Tucanje je, kako objašnjava, prvi put zabeleženo u jednom turskom defteru iz 1571. godine, kada je bilo nastanjeno pravoslavnim Srbima; njegovo ime se takođe, uz oprez, može dovesti u vezu sa jednim toponimom iz istog spiska Tuttiana, navedenim među kastelima u Dardaniji.

- I Sisevac ili, kako stariji oblik imena glasi, Sisojevac kod Paraćina izaziva osmeh, ali treba znati da je selo ponelo ime po istoimenom manastiru, a ovaj po svom osnivaču, hilandarskom igumanu Sisoju, koji ga je podigao na obali reke Crnice, u podnožju Kučajskih planina, na zemlji koju je 1398. dobio od knjeginje Milice. To je monaško ime, poreklom iz koptskog (staroegipatskog) jezika - priča naš sagovornik.

Od neobičnih imena stranog porekla može se navesti i selo Ba kod Valjeva, u istoriji poznato po Baškom kongresu 1944. godine.

- Već pridev baški očituje da je ime prvobitno glasilo Bah, kako se još čulo u devetnaestom veku, a tako se redovno piše u turskim, austrijskim i srpskim izvorima od 16. do 19. veka. Znamo da se rudarstvo u srednjovekovnoj Srbiji razvilo sa dolaskom saskih (nemačkih) rudara u 13. veku, a u nemačkom jeziku postoji reč Bach - "potok", pa je verovatno da naziv potiče odatle - priča profesor Loma. U nedoumicu nas, međutim, ništa ređe ne dovode ni toponimi čisto slovenskog porekla, kojima je prvobitni smisao zaboravljen.

Kako su dobili ime

Svinjište - "Verovatno su tu bile hrastove šume gde su žirili svinje."

Obzir - "Ovo će biti naziv za vis sa kojeg puca pogled na sve strane (od obzirati se)."

Padež - "Stara narodna reč u značenjima 'padina, vodopad'. Kao gramatički termin znatno je mlađa, nastala kao prevod latinskog casus (koje je samo prevedeno sa grčkog ptôsis)."

Sisojevac - Selo kod Paraćina izaziva osmeh, a ime je ponelo po istoimenom manastiru, a ovaj po svom osnivaču, hilandarskom igumanu Sisoju.

- Visibaba doslovno jeste ono što nam se na prvi pogled čini - "baba koja visi", to je naziv cveta, a kao toponim znači mesto gde u proleće cvetaju visibabe. Najpoznatiji nosilac toga imena je selo kod Požege, koje se i najranije pominje, kao Gornja i Donja Visibaba već u turskom popisu iz 1476. godine - objašnjava ovaj profesor.!

Među mestima koje imaju čudna imena izdvaja se selo Trudelj kod Gornjeg Milanovca.

Predanje iz prošlosti

Prema predanjima iz prošlosti, ovo seoce ime je dobilo još za vreme proklete Jerine. Jerina je terala sve stanovništvo, pa i trudne žene da donose kamenje za podziđivanje Ostrovice, te se veruje da je od imenice "trudnica" ostalo ime Trudelj.

- To je samo narodno domišljanje, a pravo poreklo ovog toponima ostaje neizvesno. U današnjem obliku beleži se od početka 18. veka, a najranija čitanja u turskim popisima ukazuju da je u osnovi neko lično ime osnove Tvrd (Tvrdislav, Tvrtko i sl.), izvorno je izgleda bilo Tvrdenj pa je završetak izmenjen prema susednom Kozelju - priča profesor Loma.

(Espreso / Blic)