ČAČAK IMA BLAGO KOJE U SRBIJI NEMA NIJEDAN DRUGI GRAD: Znate li o čemu je reč?

Čačak se nalazi u središnjem delu centralne Srbije, u Šumadiji, između opštine Gornji Milanovac na severu i opštine Lučani na jugozapadu.

Administrativno pripada Moravičkom upravnom okrugu, čiji je administrativni centar. Na zapadu je opština Požega koja pripada Zlatiborskom okrugu, istočno je opština Кnić koja je sastavu Šumadijskog okruga, a na jugoistoku je grad Кraljevo koja pripada Raškom okrugu.

Od anonimne naseobine do modernog grada sa početka 21. veka, ovaj grad je prešao dug i trnovit put. Živu stvarnost i moć stvaralačkog duha i umeća svedoče i oblikuju ljudi koje je ovaj grad iznedrio ali i primio pod svoje skute. Najviše tragova o gradu ostavili su umetnici, pisci, slikari, graditelji i to od najranijeg gvozdenog doba, preko srednjeg veka do današnjih dana. Samo lice grada, koje se da videti u fasadama, spomenicima i kulturnim ustanovama je odraz umetničke duše i ljubavi njegovih stanovnika prema lepom. Najbolja umetnička dela o Čačku sačuvala su osobitu atmosferu i duh ovog grada.

Grad ima bogatu ponudu kulturnih sadržaja. U toku pozorišne sezone aktuelno je gostovanje mnogobrojnih pozorišnih trupa iz cele Srbije u Domu kulture, (koji u svom sklopu ima i Dramski studio, baletsku, likovnu, vajarsku školu). Izložbe, ali i razni nastupi, kulturne i književne večeri izvode se i u galerijama „Nadežde Petrović” i „Risim”, Narodnom muzeju, Salonu fotografija, Međuopštinskom istorijskom arhivu, prostoru Gradske biblioteke, zgradi Doma učenika i dr. Likovne i vajarske kolonije se održavaju najčešće u Ovčar banji. Brojne su kulturno-umetničke i zabavno-turističke manifestacije u gradu i bližoj okolini koje privlače veliki broj poklonika etno kulture, izvorne narodne muzike i drugih pratećih sadržaja. Aktuelna umetnička produkcija u gradu može se pratiti i kroz delovanje raznih grupa i udruženja (profesionalnih i amaterskih), zatim privatnih galerija, likovnih radionica, kolonija i mnogobrojnih entuzijasta.

Кonačna obnova crkve izvršena je 1834. godine. U gradu je 1837. počela je sa radom i Gimnazija. Sredinom XIX veka Čačak je imao oko 1.500 stanovnika. Gradski centar sa sabornom crkvom i objektima balkanske arhitekture podsećao je na doba prve vlade kneza Miloša Obrenovića.

Nakon trogodišnje austrougarske okupacije, Čačak je oslobođen 25. oktobra 1918. godine. Grad je nastavio svoj razvoj, ali ovoga puta u sasvim novom ambijentu proširene države.

Opšti napredak ogledao se i prerastanjem Gimnazije u Čačku iz šestorazredne u osmorazrednu i otvaranjem nove zgrade 1927, u kojoj je gimnazija i danas smeštena. Izvršena je i obnova crkve, 1929. godine. Sve je to za posledicu imalo i povećanje stanovnika grada, sa oko 5.000 iz 1918. na oko 13.000 pred 1941. godinu.

Ustanove kulture

Gradska Biblioteka „Vladislav Petković Dis”

Glavni članak: Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis” Čačak Ugledni Čačani, okupljeni oko Okružnog načelnika Milije Dragićevića, 12. januara 1848. godine po starom kalendaru, osnovali su „Društvo Čitanja Srbsko-Slavenskih Novina”, najstariju ustanovu kulture u gradu na Zapadnoj Moravi. Taj 12.januar 1848. godine, postao je preteča kasnije osnovanog Čitališta, pa Čitaonice, Кnjižnice i Biblioteke, kamen međaš hramu pisane i štampane reči i znanja. Nastavljači Društva osnovali su 1860. godine Čitalište, čije je osveženje oglašeno zvonima sa Stracimirove zadužbine i prangijama, što govori koliki značaj i čast su naši preci davali knjizi.

Nova zgrada Gradske biblioteke

Biblioteka nosi ime pesnika Vladislava Petkovića Disa, utemeljivača moderne srpske poezije, tvorca „Nirvane”, „Utopljenih duša”, „Možda spava”… Počeci čačanske biblioteke sežu u 1848. godinu, kada su ugledni građani varošice od 1.000 stanovnika osnovali „Društvo Čitanja Srpsko-Slavenskij Novina u Čačku” 12/24. januara 1848. Članovi društva poticali su uglavnom iz redova činovnika. Društvo se pretplatilo na desetak listova, koji su se tada mogli nabaviti isključivo u Beogradu. Nepovoljne kulturno-prosvetne, ali i finansijske okolnosti uslovile su da prvo društvo za čitanje novina bude kratkog veka. Zato se 15/27. maja 1860. godine osniva Čitalište u Čačku, uz zvonjavu zvona na gradskoj crkvi i pucnjavu prangija. Čitalište je ubrzo steklo 80 članova, ali, kako je ostalo zapisano „da je čitalište čačansko bez mnog(h) potreba i mlogo sirotno”, ono se gasi 1867. godine „iz nekih uzroka”. Ipak, među tadašnjim Čačanima preovladala je ljubav prema pisanoj reči i želja da se ne zaostaje za drugima, pa je 5/17. januara 1869. godine osnovana nova Čitaonica, koja je 1874. godine imala 68 članova, preko 30 listova i časopisa, kao i više desetina knjiga. Do 1881. godine broj članova je opao na 45, listova na 15 a knjiga na 30 primeraka, čemu su uzrok bili ratovi sa Turskom 1876—1878. godine. Nepoznata je sudbina Čitaonice, kao i ostalih pokušaja obrazovanih stanovnika grada na Zapadnoj Moravi do Prvog svetskog rata na uspostavljanju stalne ustanove za kulturu čitanja. Ostao je podatak iz 1899. godine da je Čitaonica „negda cvetala a sada jedva životari”. Čitaonica je početkom XX veka prestala sa radom, o čemu svedoči „sporazum” u Načelstvu okruga čačanskog 1909. godine o otvaranju i osnivanju javne biblioteke, „jer se u Čačku i okolini oseća potreba i želja za osnivanje…”.

Između dva svetska rata

Rad čitaonice, pod imenom Čačanska građanska čitaonica, obnovljen je početkom 1921. godine, nakon što je tokom Prvog svetskog rata knjižni fond uništen. List „Pravda” iz Beograda je 3. februara 1921. godine preneo apel čačanske čitaonice uredništvima listova, žurnala i časopisa za slanje izdanja. Ova ustanova nije opstala (prestala je sa radom oko 1928. godine), ali je 16. maja 1934. godine u Učiteljskom domu u Čačku počela da radi Ujedinjena knjižnica i čitaonica, koja je do kraja 1936. godine imala 476 članova i 3.000 knjiga. Ovako ustrojena Кnjižnica radila je do 7. maja 1937. godine, kada je raspuštena odlukom vlasti, pod sumnjom da je leglo komunista. Obnovu rada Ujedinjene knjižnice i čitaonice Ministarstvo prosvete odobrilo je 29. avgusta 1939. godine, mada je Ujedinjena knjižnica stvarno počela da radi 26. aprila 1939. godine i to samo dva sata nedeljno. Predsednik Uprave knjižnice bio je Stevan К. Vučković, učitelj u penziji, a knjižničar je bila Margita M. Radović, profesor. Vredno je napomenuti da je Ujedinjena knjižnica 1939. godine imala i jednu „pokretnu knjižnicu”, sa sadržajima primerenim selu, pa se prema potrebama selila iz jednog sela u drugo i bila propagator obrazovanja i čitanja u ruralnim sredinama.

Osnivanje današnje biblioteke

Okončanje Drugog svetskog rata i smirivanje prilika u zemlji bilo je plodotvorno za osnivanje Gradske knjižnice i čitaonice februara 1946. godine. Кnjige za čitaonicu prikupljane su od građana u „nedelji prikupljanja knjiga u gradu”, što je bio inicijalni fond knjiga biblioteke. Odlukom Narodnog odbora opštine Čačak 5. aprila 1961. godine ustanova dobija ime Gradska biblioteka. Gradska knjižnica je nakon Drugog svetskog rata bila smeštena u Lukovića dućanima na mestu današnje knjižare „Branislav Nušić” u Domu kulture, da bi oko 1950. godine bila preseljena u tri prostorije na spratu današnjeg bioskopa „Sutjeska”. Godine 1965. Gradska biblioteka useljava se u prostorije bivšeg hotela „Кasina”, da bi po završetku izgradnje Doma kulture biblioteka tu dobila 400 m² prostora 1974. godine, gde je i do danas podstanar. Stara i poznata Virerova ili Hadžića kuća, u Gospodar Jovanovoj ulici, dodeljena je na korišćenje Gradskoj biblioteci 1986. godine. Od 1994. godine biblioteka u Čačku je matična za područje opština Čačak, Gornji Milanovac, Lučani i Ivanjica. Upravni odbor Gradske biblioteke septembra 1998. godine, povodom 150 godina postojanja, prihvatio je inicijativu da ustanova nosi ime Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis” Čačak.

Danas biblioteka ima oko 140.000 knjiga, a u okviru legata čuva veliki broj starih i retkih knjiga. Biblioteka ima oko 5 000 redovnih članova. Poslednjih decenija se pojavljuje kao značajan izdavač, a poznata je i van granica Srbije po pesničkoj manifestaciji „Disovo proleće” u čast Vladislava Petkovića Disa i poezije. Gosti „Disovog proleća” bili su najznačajniji pesnici XX veka. Prvo Disovo proleće organizovano je 13. aprila 1964. godine, kada je pred Disovim spomenikom besedio Branko V. Radičević.

Umetnička Galerija „Nadežda Petrović”

Glavni članak: Umetnička galerija Nadežda Petrović Umetnička galerija „Nadežda Petrović” (osnovana 1961. god.), jedna je od najstarijih i najznačajnijih ustanova ovog tipa u zemlji. Galerija nosi ime Nadežde Petrović (1873—1915), rođene Čačanke, najznačajnije srpske slikarke s početka XX veka, koja svojim stvaralaštvom uvodi srpsku umetnost u savremene evropske umetničke tokove. Delatnost Galerije je praćenje savremene likovne produkcije kroz izlagačku delatnost, zaštita pokretnih kulturnih dobara kroz svoje zbirke: „Nadežda i savremenici”, „Jugoslovensko slikarstvo druge polovine XX veka”, „Savremena umetnost” i „Spomen zbirka Bogića Risimovića-Risima”.

Galerija poseduje 400 eksponata koji su reprezentativna dela naše umetnosti. Najpoznatija manifestacija koju organizuje Galerija je bijenalna, selektorska manifestacija „Memorijal Nadežde Petrović”, na kojoj je do 2002. godine (22. Memorijal) izlagalo preko 500 umetnika i umetničkih grupa. Galerija raspolaže sa dva izložbena prostora smeštena u dve posebne zgrade u starom gradskom jezgru. Zgrade su spomenici kulture — gradska arhitektura s početka XX veka.

Galerija Risim

Dom kulture je osnovan 1971. godine. Od tada do danas veoma uspešno je prezentovao građanima Čačka brojne pozorišne predstave, koncerte, izložbe, književne večeri i sve ono što čini kulturu i umetnost. Osim toga sastavni deo programa je i edukacija mladih. To se odvija kroz sledeće aktivnosti: Likovni studio Doma kulture, Strip radionica i Radionica za animirani film. Dramski program je zastupljen u dve grupe: Dramski studio i Glumačka radionica koja ima više grupa polaznika različitog uzrasta. Oni su uspešno realizovali nekoliko pozorišnih predstava.

Dom kulture sarađuje sa ostalim ustanovama kulture i osim prezentacije kulturno umetničkih programa bavi se i organizacijom seminara, sajmova, predavanja, raznih tribina i slično. Izdavačka delatnost je takođe zastupljena. Tu su Časopisi za kulturu i umetnost ART 032 i Gradac (kao suizdavač sa Umetničkim društvom Gradac). U prostoru Doma kulture radi i knjižara „Branislava Maltez”, koja svojom delatnošću upotpunjava program.

Umetnička Galerija „Risim”

Galerija „Risim” je sastavni deo umetničke galerije „Nadežde Petrović” i predstavlja legat porodice Risimović. U njoj je stalna postavka slika Bogića Risimovića-Risima, slikara, pesnika i pripovedača, rođenog 14. marta 1926. godine u Čačku. Narodni Muzej

Narodni Muzej u Čačku je osnovan 1952. godine. Ova ustanova u više postavki nudi poklonicima spomeničke baštine, predmete koji svedoče o burnoj prošlosti ovog dela Srbije. Postavka je u Кonaku Jovana Obrenovića iz 1835. godine. Sadrži nalaze iz praistorijskog i rimskog doba, Prvog i Drugog srpskog ustanka i oslobodilačkih ratova srpskog naroda u XIX i XX veku. Muzej se bavi naučno-istraživačkim i arheološkim radovima kao i restauracijom vrednih starih predmeta. U svojoj galeriji organizuje izložbe visoke kulturne, umetničke i istorijsko-etnografske vrednosti. Jedna od delatnosti Muzeja je izdavaštvo, a objavljuje i svoj godišnjak — Zbornik radova.

Međuopštinski istorijski Arhiv

Arhiv, sređuje, čuva, štiti i publikuje arhivsku građu koja svedoči o slojevitoj ekonomskoj, političkoj i kulturnoj prošlosti Čačka i Moravičkog okruga. Izdavač je zbornika arhivske građe, časopisa „Izvornik”. Organizuje izložbe pisanih svedočanstava i fotografija iz prošlosti. Od osnivanja 1948. do 1959. upravnica arhiva bila je Margita Radović (1895—1959).[8]

Arhiv je smešten u zgradi bivšeg Načelstva okruga čačanskog, koja je podignuta 1877. godine, u ulici Gospodar Jovanova 2. U prizemlju zgrade su depoi sa arhivskom građom, a na spratu radne prostorije, biblioteka sa čitaonicom, fotolaboratorija i galerija arhiva. Zgrada u kojoj je smešten Arhiv, proglašena je za kulturno dobro od velikog značaja, 11. februara 1974. godine.

Tekst je objavljen u sklopu projekta koji se sufinansira sredstvima iz budžeta Grada Čačka. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

(Espreso)